undas

Isang undas na naman ang nakalipas. Kagaya nitong nakaraang taon, gaya sa susunod na taon, isang undas na naman sa ating buhay; hanggang sa isang undas na tayo naman ang ipagtitirik ng kandila at dadalan ng bulaklak ng ating mga naiwan sa buhay. Sigurado iyan, pramis. Sa hinaba-haba man daw kasi ng prusisyon, sa… uhmmnn… sa sementeryo din ang bagsak.

May pinagkaiba ba ang undas ngayong taon sa mga nakaraang undas? Meron. Wala. Depende siguro sa matang papansin.

Unang-una, ilang araw bago mag undas, nakita ng mga taong maglilinis sana ng mga puntod sa lumang sementeryo na nawawala ang mga bakal sa paligid ng kanilang minamahal na namatay. Nawawala ang bakal na gate ni ganito, nawawala ang bubong na yero sa puntod ni ganire, nawawala ang bakod na bakal duon sa banda run. Ganito na ba kahirap ang buhay at kahit ang patay ay ninanakawan na? O ganito na lang kakapal ang mukha ng mga magnanakaw?

Nung bata pa ako, natunaw na kandila ang ninanakaw namin ng mga kaklase ko. Project kasi sa elementary ang mag-ipon ng natunaw na kandila para gawing floorwax sa classroom. Bibilugin naming parang bola ang tumutulong kandila ng mga patay naming lelong at lelang. Dahil mga bata pa, palakihan syempre ng nagawang bolang kandila. Shet, talo lagi ako dito dahil pinapagalitan lagi ako ng nanay ko kapag kinukuha ko ang tulo ng kandila. Madali daw maubos ang kandila dahil sa ginagawa ko. Dahil dito, natuto kaming manguha ng tulo ng kandila sa puntod ng ibang patay na umalis na agad ang nagbabantay. Syempre ulit, bata pa kami nun, di pa talaga namin alam ang tama at mali. Kasalanan iyon ng KJ naming mga magulang at ng mga teachers na lagi na lang nagpapa-project ng ganun tuwing mag-uundas. Kahapon, may mga nakita pa din naman akong mangilan-ngilang batang gumagawa pa din ng ganun. At ngayong malalaki na kami, ang ilan sa amin ay nagkatulo na rin.

Natatandaan ko din nuon, nalilibot namin ang buong sementeryo sa paghahanap ng mga lumang puntod na nagiba na, na kita daw ang mga buto at bungo sa loob. Meron nga ata kaming nakita. Nung mga nagbinata na at mga nagdalaga, nalilibot namin ang buong sementeryo sa paghahanap ng mga crush o mga taga Maynila na mapuputi. Para maka-jerk ba. Tatambay ka sa puntod ng kamag-anak mo para baka dumaan si crush, o kung swerte ka ay kalapit puntod nyo lang ang patay nila kaya buong maghapon kayong nagtatanawan o nag-uusap. Maraming ganyang sitwasyon. May mga nagkakatuluyan pa nga at nasa Amerika na ngayon at may dalawang anak, isang babae at lalaki errrr… Syempre, para mas masaya, magkakabarkada dapat magkakasama. Sa patay muna nila, tas sa patay naman namin, then sa kanila naman. Hanggang ngayon naman ay ganito pa din ang style. Nagpupunta sa sementeryo “to see and be seen”. Yun nga lang, kahapon, parang ang daming bading na nagkalat sa sementeryo. Wala namang masama dun, kakaiba nga lang kasi kapag sampung bading na magkakasunod na naglalakad, lahat naka short-shorts at miniskirt, “baktong” pa lahat, bakat utong. Ang isa pa naman dun, yung kala-kalaro namin nuon sa basketball na after a year na nawala sa Jalajala, bumalik siya the next bakasyon na kakaiba na ang itsura at kilos. Sumapi na pala sa pederasyon. Napag-isip-isip tuloy kami kung papano ba siya magdepensa nuon sa basketball. Madikit ba masyado? Laging nambubunggo ng pwet? Ewan.

Kapag may pamilya na, nagiging family reunion pagdating ng undas. Dito karaniwang nagkikita ang mga pamilya, ang mga anak-anak. Kadalasan din makikitang nagkakainan, nagsusugal, nag-iinom habang pinapalipas ang araw ng mga patay. Pero kahapon, may naglilibot na mga pulis na nagpapaalala na bawal ang malalakas na sounds, magsugal at mag-inom sa loob at paligid ng sementeryo. Tama lang naman.

If my memory serves me right, lahat ata ng undas ay inuulan. Ang iniisip ko nuon, ito ang paraan ng langit na basbasan ang lahat ng taong nakalibing. O kaya ay nakikiiyak sila dun sa langit kaya umuulan. Kahapon, ang init ng araw. Walang kaulap-ulap. Ito ata ang magiging kakaiba sa mga nakaraang undas, nasabi ko sa aking sarili dahil nag-iisa pa ako nun at wala pang makausap. Subalit pagdating ng hapon, biglang umulan ng malakas na malakas. Nyeeee… inulan din pala. Pero ilang menuto lang, eto na naman ang mainit na araw. Dumaan lang ang basbas na ulan.

Sa akin lang ha, kapag bata pa, mainit na kandila ang pinagtutuunan ng atensyon. Kapag lumaki na at nagkaroon na ng malisya, ang opposite sex na ang pinagtutuunan ng pansin. Kung may pamilya na, family reunion naman ang undas. Kapag oldies na at isang nakalimutang-pagpaligo-na-lang-at-amoy-lupa-na, ang tunay na diwa na ng undas ang kanilang nasa isipan. Kapag malapit na sa finish line, dito nila inaalala ang naging buhay at kamatayan ng mahal nila sa buhay na nasa puntod. Dito sila nag-aalay ng dasal, hindi lang para sa taong nasa puntod, kundi para na rin sa kanila, sa pagdating ng panahon na kailangan na nilang magpalista kay San Pedro.

Kaya nga di ba, sabi ko na sa hinaba-haba man daw ng prusisyon, sa sementeryo din ang bagsak.

Pwedeng sa Jalajala Public Cemetery o sa katapat nitong Garden of Peace Memorial Park. Pero kahit saan pa mang libingan, sa abo tayo nagsimula, sa abo tayo hahantong. Maliban na lang siguro kung kinain ka ng pating. Shark ebak ang kalalabasan mo.

But that is another story to be told next undas.