simbang gabi

Merry Christmas!

Wag nyong sabihing maaga pa para bumati ng isang maligayang pasko dahil bukas ay September na, simula na ng “ber” months. Ilang tulog na lang ay December na. Naalala ko din ang pasko dahil malamig ang panahon nitong mga nagdaang araw, lalo na sa madaling araw. “Malamig” + “madaling araw” = Simbang Gabi!

Alam nyo ba na ang Simbang Gabi o “Misa de Gallo” ay unique sa bansa natin? Nagsimula ito nung about 1660, kung kailan bago pa lang nagkakaugat ang kristyanismo sa Pilipinas. Para sa paghahanda sa nalalapit na kapanganakan ni Jesus, nagmimisa ang mga misyonaryong prayle nuon ng siyam na sunod-sunod na araw para ipunla sa isip ng mga naunang Filipino ang kahalagahan ng Pasko. Nagsisimula ito ng Dec. 16 hanggang 24, bisperas ng pasko. Bakit naman sa madaling araw pa? Ang mga Filipino kasi ay mga magsasaka at karaniwang bago sumikat ang araw ay nasa bukirin na sila. Kaya alas kuwatro pa lang ng madaling araw, pagtilaok ng manok, nagmimisa na sila at matatapos ng alas singko, oras ng pagpunta sa bukid. Ang “gallo” nga pala ay spanish word ng tandang (lalaking manok).

Mahirap gumising ng madaling araw lalo na kapag malamig ang panahon at masarap matulog. Siguro kaya nagbigay ng palugit ang lokal na simbahan natin at sinisimulan ang misa ng 4:30 am. Maglilibot sandali ang banda natin bago magsimula ang misa para manggising ng mga magsisimba, tugtog ang mga Christmas tunes. Sinasabing kapag nabuo mo ang siyam na simbang gabi, matutupad daw ang iyong hinihiling kaya kahit nga mahirap gawin ito, maraming taga Jalajala ang pinipilit pa ring makabuo ng Simbang Gabi, lalo na ang mga kabataan.

Maliban sa “wish ko lang” incentive na ito, may isa pang dahilan kaya wiling-wili ang mga kabataang magsimba. Simbang-ligaw kasi ang kanilang ginagawa. Okay sa olrayt lang naman siguro yun dahil ini-enjoy lang din naman nila ang kanilang kabataan. Sino ba sa atin ang hindi dumaan dun.

Pagkatapos ng simba, ang mga pamilya ay uuwi na pero bibili muna syempre ng puto at sopas na may libreng mainit na tsaa. Natatandaan ko nuon, sa Tiyang Ely Gonzales bumibili ng puto at sopas. Ang iba naman, lalo na ang mga tagabayan ay sa Tiyang Bening Alcantara. Siksikan talaga kapag bibili ka na pagkatapos ng misa. Nakakahiya namang bumili na agad bago pa magsimba. Kapag nakabili na, uwi na ang mga pamilya para mag-agahan ng biniling puto at sopas. Eh nasaan ang mga kabataan?

Aba’y hayung ah, mga nagjo-jogging. Oo, magjo-jogging suot ang mga pansimba nilang damit. Diretso na, wala ng uwian. Sayang kasi ang oras kapag nagbihis pa o kaya ay baka hindi na palabasin ng bahay. Hindi rin masasabing mga health conscious sila dahil hindi rin naman jogging talaga ang habol nila. Jogging-ligaw din hahaha Sayang nga naman ang mga sandaling makasama pa ang mga crushes habang tumatakbo mula simbahan papuntang tulay sa highway malapit sa hospital. Yung ibang “Dalagang-Filipina” effect ay tumatalikod pa kapag may makakasalubong silang jeep habang tumatakbo sa highway. Nahihiya kasing masinagan sila ng headlight ng sasakyan at makilala habang kinikilig na kasabay ang crush.

Hindi ko nga lang matandaan kung may nabuo akong Simbang Gabi. Maaaring meron o maaari ding mas nanaig sa akin ang matulog na lang. Pero ito ang sigurado ko; masarap ang puto lalo na pagkasimba.

sabel (buhay ofw)

(isinulat ni SABEL, isang taga jalajala)

Ito po ang aking life story, isang kababayan ninyong taga Jala-jala na nangibang bansa, tiniis ang hirap para maisalba at makatikim ng ginhawa sa buhay.

Isinulat ko po ito hango sa aking tunay na buhay. Ang mga tunay na pangalan ng mga karakter ay di ko po binanggit upang pangalagaan ang kanilang reputasyon. Sana po magkaroon ng aral at maunawaan natin ang buhay ng mga OFWs na nangibang bansa para isugal ang kanilang buhay, mabigyan lang ng kaginhawahan ang pamilya. Ang iba po kasi sa atin ay ang akala, namumulot lang ng pera ang kanilang mga kapamilya sa ibang bansa para sa kanila.

Itago na lang po nyo ako sa pangalang Sabel, isa pong taga Jala-jala. Di ko po maitatanggi na nabibilang ako sa tinatawag na 3rd sex o mga taong di naman ginusto na maging ganito. Sana di nyo po kame masisi at sana maintindihan nyo na lang ang sitwasyon namen.

Namulat po ako sa hirap ng buhay. Marame po kaming magkakapatid at ang aking ama po ay namatay sa pangangaso sa bundok ng Jala-jala. Ang kinamatay po ay nabaril dahil napagkamalang baboy-damo (“my father is not a pig” ika nga ni Nora Aunor). Natatawa po ako, pero yan po ang totoo at ang masakit pa po ay dahil sa ang pustiso ng aking ama ay may ginto, nang matagpuan namen ang bangkay nya ay wala na po pustiso nya. Bata pa po ako non ng mamatay ang aking ama.

Dahil po sa hirap ng buhay ay grade 2 lang ang natapos ko. Di ko na po idedetalye ang life story ko dahil nanariwa lang ang masasakit na pangyayare sa buhay ko at baka di ko pa matapos tong story ko di ko pa ma send kay mister Paolo (sino ba yon? pero i love you pao) hehehe. Ika nga ni Kate Winslet sa Titanic nung matanda na sya “I can still smell the fresh pain”. Di ko lang alam kung correct yan ha hehehe (pao’s note- “I can still smell the fresh paint” ata yun pero sige, pwede na yan. Angkop naman sa story ni Sabel hehe)

Nabigyan ako ng pagkakataon makapag abroad sa Saudi. Matagal na panahon ang ginugol ko don. Masarap na mahirap ang buhay at halos ibenta ko na sarili ko para lang kumita. Sige na nga, oo, binenta ko na ren ang sarili ko. Minsan napapaupo na lang ako sa isang sulok at napapaluha na lang ako dahil di ko na ren masikmura kung ano ang pinaggagawa ko kumita lang ng pera. Syempre minsan naliligayahan na ren ako habang ang mga kapatid ko ay nagpapasarap at nilulustay kung ano mang pinaghihirapan ko. Galing man sa masama, sana di na nyo ako sisihin. Maipagmamalaki ko pa to kesa mamatay sa gutom ang aking pamilya o magnakaw ako ng pera para lang maitustos sa aking pamilya. Tulad ng mga babuyan boys, makunsensya kayo at tigilan ang pagnanakaw ng kable sa babuyan.

Sa kasamaang-palad, wala akong malaking naipon sa ibang bansa at isang araw ay natanggal ako sa trabaho. Wala akong choice kundi umuwe ng Jala-jala. Ayon syempre, amoy dolyares pa ako at halos mukhang may hepatitis dahil nagmumura ang mga alahas ko na animoy isa akong aso na nakakadena ang leeg at mga braso (pero gold naman di ba). Namudmod ako ng salapi sa aking mga kapatid, pamangkin at syempre mga lalaking maganda ang tingin sa akin dahil sa salape kahit halos makalbo na ulo ko sa init ng tubig sa Saudi..

Tumagal ako ng halos anim na taon sa Pinas. Tulad ng date, pakalat kalat, pagupit-gupit at naisanla ko na ren at di na natubos ang mga mabibigat kong alahas na naipundar. Balik sa hirap ng buhay, minsan "pangako sa yo" o "run away bride" akoh sa mga umbao dahil wala na akong pambayad heheheh.. Di ko na alam nun kung makakapag-abroad pa ako.

May isa tayong kababayan na lagi kung inaabangan at nagsasabe akong tulungan naman nya ako na muling makapag abroad. Itago na lang natin sya sa pangalang “Cristina” na isa ring 3rd sex. Isa, dalawa, tatlong beses akong nagsasabe sa kanya tuwing nakikita ko syang umuuwe galing sa ibang bansa. Halos kainin ko na pride ko para lang magkaroon ako ng trabaho.

Di naman nya akoh binigo. Nung may makilala syang ibang lahe na nangangailangan ng isang trabahador sa flowershop ay ako agad ang kinausap nya. Nagsinungaling man ako na marunong akong mag-ayos ng bulaklak at magsalita ng salitang banyaga ay pinangatawanan ko na. Sa madaling salita ay nakabalik na ako sa ibang bansa. Subalit nung kaharap ko na ang aking magiging amo ay nagbuhol-buhol na dila ko na halos wala akong nasabi at nung sinubukan na akong mag-arrange ng bulaklak ay di ren ako pumasa waaaah Bagsak ako. Di ako natanggap at kailangan mag stay lang ako ng 3 months dahil naka visit visa ako. Halos pagsakloban na ako ng langit at lupa dahil sa nangyare at binigyan ko pa ng kahihiyan ang taong tumulong sa akin. Wala akong nagawa kundi makitira kila Cristina. Tumutulong na lang ako sa kanya at sa kaibigan nyang si “Lyka” na gaya namin ay kabilang din sa 3rd sex. Natutulog ako sa lapag katabe ni Lyka na nagtatrabaho sa Abu-Dhabi. Maganda ang trabaho ni Cristina. Halos itapon na lang nya ang mga pagkain dahil sa dame na nanggagaling sa kanyang amo, na di na ren naman namen makain. Napakaraming mamahaling pabango ang binibigay ng kanyang mga manliligaw at pag gumagala kame ay sya ang aming ginagawang front para naman may makuha kaming kalaro ng basketball (basketball po para di masama term).

Dahil nakikitira lang ako at nakikikain, halos magsugat ang aking mga kamay kalalaba ng mga damit nilang magkaibigan. Ayaw nila akong maglaba pero nahihiya ako na di ko gawin yon dahil nakikitira lang ako. Kung minsan habang akoy naglalaba, naiiyak na lang ako dahil sa hapdi ng sabon at init ng tubig. Sa gabe naman ay oras na ng gala namen. Kung saan-saan kame nakakarating paghahanap ng makakalaro sa basketball. dahil sa idad singkwenta mahigit na akoh at si Lyka ay di naman kagandahan, masakit man tanggapin na laging si Cristina ang nagugustuhan at halos sambahin, iyakan ng mga lalake. Lagi na lang akong reject (buti pa sa Jalajala pag may pera akoh diosa ako). Masakit man sa akin, kailangan ko nang tanggapin ang katotohanan na may idad na ako. Hirap ng kalooban, pasakit at kung ano-ano pang naranasan ko.

Isang araw, nawalan ng pera si Cristina na nagkakahalaga ng dirhams 500 ($135). Ang kanyang pera na nasa pitaka ay dirhams 1700 ($461). Ang pinagtataka nya ay bakit dirhams 500 lang ang nawala. Kung ang nakialam non ay magnanakaw, paniguradong kahit isang kusing ay walang ititira sa kanya. So inisip nya na isa sa aming dalawa ni Lyka ang kumuha. Dito na nagbago si Cristina, halos di na ako kausapin. Siguro iniisip nya na bakit naman sya gagawan ng masama sa sobrang bait nya. Habang nakaupo ako sa upuan ng mall ay halos humagulgul ako at magpinalahaw sa kakaiyak. Wala akong pakialam kahit lahat ng tao sa mall ay nakakikita sa pananangis ko, pero talagang hindi ko naman pinakialaman yung pera. Papano na ako? Anong gagawin ko? Yon agad ang pumasok sa isip ko. Nakakahiya pa sa mga taga Jala-jala kung umabot pa ang balitang yon. Halos magunaw na ang mundo ko. Dahil siguro naawa si Cristina sa akin ay di naman nya ako pinabayaan at kung saan-saan pa nya ako inihanap ng mapapasukan dahil matatapos na ang visa ko. Tinawagan ni Cristina ang kaibigan nya sa Dubai para humingi ng tulong na maipasok ako sa isang 5-star na hotel. Dahil ang kaibigan ni Cristina ang gumawa ng arrangement, natanggap naman ako ngunit kinakailangan ko nang umuwe ng pinas dahil tapos na visa ko. Inihatid ako ni Lyka at Cristina sa pag-asang makakabalik pa ako at magkakaroon ng trabaho. Hangang sa nakabalik na naman ako sa Jalajala ng luhaan at walang kahit isang sentimong pera matapos ang 3 buwan. Umaasa pa ren akong makakabalik muli sa Dubai at magtrabaho.

Makalipas halos ang isang buwan ay tumawag si Cristina na kailangan akong pumunta ng Dubai dahil tinawagan ako ng hotel. Kailangan ko nga lang ng pera para makapunta dun. Wala akong choice kundi isanla ang aking bahay na di ko pa natapos. Ilang linggo ang nakalipas ngunit di pa ako nakakaalis pero nagpadala na ako kay Cristina ng halos 50 thousand para lang bumili ng visit visa papuntang Dubai. Halos isipin ko na ren na baka nilustay na niya ang pinadala kong pera dahil sa lumpas pa ang 2 linggo bago pa nya naibigay ang ticket at visa ko. Nag-abono pa sya ng mahigit kumulang sa dirhams 500 na hanggang ngayon di ko na nabayaran.

Nakabalik na ako sa Dubai at awa ng Diyos ay nagtatrabaho na. Kahit matanda na ako ay patuloy pa ren akong kumakayod para sa aking pamilya at hanggang ngayon ay wala pa ren akong naiipon. Lumipas man ang mahabang panahon ay di pa ren nagbabago ang aking mga kapatid. Kapag nagpapadala ako ng pera sa kanila ay kanya-kanyang silang partihan. Hindi ko alam kung hangang kailan matatapos ang aking paghihirap dahil isa lang akong mahina at di ko matanggihan ang aking mga kapatid. Sana ay magising na sila sa katotohanan na may buhay ren akong sarili at ngayon ay matanda na ako pero hanggang kailan sila aasa sa akin. Marami pa pong hirap ang naranasan ko pero ayoko nang banggitin ba, baka maboring pa kayo. Di kaya mabigyan nyo ako ng award hehehe…

Sana po may natutunan kayo sa aking istoria. Napakahirap pong magtrabaho sa lugar na di mo sinilangan. Mahirap man ang naranasan ko ay natural na sa akin ang pagiging masiyahin at sana po ay mahalin at pagyamanin naten ang mga pera na nanggagaling sa ating mga kamag-anak na nangingbang bansa.

PUT#@*&NA!!!! nalashing ako kagabi... hic!

Eto ang ibidinsha...

May kasalan kasi at ako'y napadaan, nahatak na rin sa inuman. Kasama ko ang mga Gagamboys at ex-Iraqi Boys sa sayawan, inuman, kwentuhan, palitan ng laway sa umiikot na tagay. Ang masaya kasi kapag kasama mo ang mga ito, kahit maliliit na bagay ay nakakapagpasaya na. Oo nga pala, "Generous" ang aming tinira na dalawa o tatlong tagay pa lamang ay siguradong may tama ka na. Hanggang ngayong umaga ay parang nalalasahan ko pa... Hangover! Tsaka na ako magkukwento, ire-recall ko pa ang mga kwento at pangyayari kagabi. Siyet, paano ako nakauwi?

Saan ka pa? Sayawan na, sampayan pa...

nanay ko

Nay, kamusta na kaya kayo?

Matagal ko na kayong di nakikita. Hindi ko alam kung nasaan na kayo ngayon pero may ideya ako kung saan. Kung pwede ko nga lang sana kayong puntahan kahit saglit, kaso alam ko hindi pa pwede. Hindi pa panahon. Parang naririnig ko ng sinasabi nyo sa akin ngayon na darating din ang time na yun. Alam ko naman yun eh, yun nga lang, may mga panahon na gustong gusto ko na kayong makita. Kahit isang yapos lang ulit para malaman kong nandiyan lang kayo.

Kapag nga nakikita ko ang mga kaibigan nyo, alam ko nami-miss din nila kayo. Ang nag-iisa kong ninang, mabanggit lang ang pangalan nyo tulo na agad ang luha. Ang bestfriend nyo, siya na ang tinuturing kong pangalawang nanay pero hindi niya alam hehehe… baka magkaiyakan lang kasi kami kapag sinabi ko pa sa kanya.

Nay, oo nga pala, marami ng mahahalagang pangyayari sa buhay ko ang naganap na di ko inakala nuon na hindi nyo matutunghayan. Alam ko din na matagal nyo na ring inasam nuon na mangyari ang mga yun kasi napapagkwentuhan pa natin yun dati. Pero yun nga, kailangan nyo kasing umalis. Naiintindihan ko naman, namin. Nung umalis nga kayo, di ba ako pa ang nagbulong sa inyo na kung kinakailangan na talagang umalis kayo, sige lang. kakayanin na lang naming mag-aama kahit mahirap kasi kayo talaga ang nagkakapit sa ating pamilya. Ilang taon na ba since nung umalis kayo? Ayoko sanang bilangin. Ayoko kasing malaman kung gaano katagal ko na kayong di nakikita.

Ayos naman kaming magkakapatid dito. May mga insidente sanang naiwasan namin kung nandito kayo. Pero hindi nyo kasalanan na nangyari ang mga yun, its more on kakulangan namin sa aming sarili, mga sariling pang-unawa. Malamang napagalitan nyo na kami kahit pa wala akong matandaan na instance na nagalit talaga kayo sa amin, kahit pa nung nagloko ako sa pag-aaral.

Nay, sana nababasa nyo ito. Sana may access kayo sa internet kung nasaan man kayo. Kung magagawa nyong dumalaw sa amin, iintayin namin yun. Hindi ko alam kung gaano ko kadalas nasabi sa inyo na mahal ko kayo nung kasama pa namin kayo. Iniisip ko lang nuon na alam nyo na yun. Wala naman kasing dahilan para di ko kayo mahalin. Kung ano pa man, sasabihin ko na rin ngayon. Nay, mahal na mahal namin kayo. Sana talaga nababasa nyo to.

Ingat na lang kayo lagi.

gagamba fight club

Uso na naman ang gagamba sa Jalajala.

Kapag ganitong tag-ulan, nauuso na naman ang panunulo ng gagamba at ang kapatid nitong paglalaban ng nahuling gagamba. Masayang manuod ng laban nito at paniguradong mas masaya para sa may-ari ng gagambang nanalo sa laban, lalo na kung malaki ang pustahan. Pero bago kayo kumuha ng bahay ng posporo at kuhanin ang gagambang nakikita nyo sa may kusina nyo eh magbasa muna kayo. Hindi kasi pwede ang gagambang-bahay. Duwag ito at siguradong gagawin lang dinner ng mga spider warriors ng makakatunggali nyo.

Ang gagamba ay hindi insekto. Walo kasi ang paa ng gagamba samantalang ang mga insekto ay anim. Mga insekto ang pagkain nila. Batay sa natutunan natin kay Mrs. Andallo sa Science nuong elementary, ang mga gagamba ay kasapi ng Arachnida ng animal kingdom, classified in the order Araneae. May mga gagambang may lason ang kagat subalit ang mga species na matatagpuan sa Jalajala ay walang lason para sa isang tao. Ang katropa mo ang lalason sa yo kapag naupuan mo ang mga nahuli niyang gagamba.

Ang tamang oras para makahuli ng mga panlabang gagamba ay sa gabi kung kailan lumalabas din ang mga gagamba para manghuli ng pagkain nila na insekto, na sa gabi din karamihan naglalabasan. Ang mga bading ay sa gabi din lumalabas ngunit wala silang kaugnayan sa gagamba, nabanggit ko lang. Natural gabi, kailangan mo ng sulo (kaya sinasabing manunulo) o sa mga panahon ngayon, ay flashlight na ang gamit. Kailangan mo din ng paglalagyan ng gagambang mahuhuli. Ang bahay ng gagamba mo ay base kung gaano ka kaarte o katyaga. Yung iba kasi, kuntento na sa lalagyan ng posporo na nilagyan ng sections sa loob para di magkakasama ang mga gagamba. Para bang mga cubicles sa isang opisina. Ang iba naman, gumagawa talaga ng mga elaborate na lalagyan, yung mahahaba na parang isang limousine. Sigurado, malalakas ang mga gagambang nasa limousine dahil marunong sa gagamba ang mga taong may tyagang gumawa ng mga ganitong klase ng lalagyan.

Saan manunulo ng gagamba? Syempre, sa madaming halaman at masukal na lugar na karaniwan ay nasa may paanan ng bundok. Bulbol lang kasi ang masukal sa bayan. Depende sa tao kung anong klase ng gagamba ang sa tingin nila ay magaling sa laban. Karaniwan ay hinahanap nila yung mahahaba ang mga paa na mahaba din ang reach sa labanan. Maliban na lang sa gagambang tinatawag na kapleng, na bagama’t tunay na mahaba ang mga paa, di naman ito ginagamit na panlaban. Yung iba naman ay tinitingnan ang kulay ng gagamba, ang pattern sa likod nito at ang iba naman ay gusto yung mabalbon. Mahilig din ako sa balbon, rawrrrrrr… Sinasabing magaling sa laban ang mga gagambang matibay ang bagting o sapot. Ito ang sinususog ng mga eksperto sa panunulo.

Kagaya ng ibang tunggalian, depende sa tao ang mga rules ng laban ng gagamba. Ang pinaka-basic rule ay panalo ang gagambang makakabilot sa kalaban nito gamit ang sapot mula sa puwitan nila. Sa isang stick ng kahoy (karaniwan ay tingting) ang fighting arena. Mayroon din namang gumagawa ng mga paglalabanan ng gagamba gaya ng mapapanood sa video. Sinasabing “napatisan” ang isang gagamba kapag nakagat ito sa paa ng kalaban at lumabas ang likidong galing sa katawan na kulay patis. Hindi laging mabibilot ang isang gagamba dahil may mga gagambang “pipitikin” lang ang nakaharang sa dadaanan nila sa stick. Isa ito sa dahilan kaya dapat ay mahaba ang paa ng gagamba mo. Mayroon namang kapag nagpambuno na ang dalawang gagamba, kakapit sila sa isang strand ng bagting/sapot. Ang gagawin ng isang gagamba, puputulin niya ang kinakapitang bagting/sapot ng kalaban niya para mahulog ito. Karaniwan, ang mahulog o mapitik ng dalawang beses ay talo sa laban. May mga naglalaban na for fun lamang subalit para hindi masayang ang effort sa panunulo, di maiiwasan ang magpustahan sa laban. Ang iba naman, imbis na magsugal, binebenta na lamang nila ang mga nahuhuling gagamba sa ibang lugar gaya ng Pasig City kung saan umaabot sa 50pesos each ang gagambang maibebenta.

Kailangang maingat ka sa paghawak sa gagamba mo. Baka kasi mabalian o maputulan ito ng paa. Makikita nating hinihipan ng may-ari ang gagamba niya kung gusto niya itong tumigil sa pagkilos. Di ko alam kung bakit. Siguro ay nababahuan sa hininga kaya di na makakilos o kaya naman ay instinct ng gagamba na huwag gumalaw kapag lumalakas ang hangin. Kapag nais namang palabasin sa bahay, maingat na pinipitik ng may-ari ang ilalim ng lalagyan ng gagamba. Mayron din namang gumagawa ng parang kutsara para maingat na mailabas ang panlaban. May mga mapamahiin na manlalaro na ayaw nilang ipakain sa kanilang nanalong gagamba ang nabilot na kalaban. Malas daw yun. Ang pinapakain na lamang nila ay mga langaw.

O, handa ka ng manulo? Hala, lakad ka na mamayang gabi. Mag-ingat lang at baka mamatanda ka o makakita ng white lady. Kapag nakakita ka ng di kanais-nais, tumakbo ka lang habang sumisigaw ng “sayonachiiiii…”

---sayonachinelas ko…

si msgr. jose abriol

Madami tayong kwento tungkol sa mga naging pari ng ating St. Michael The Archangel parish. Isa siguro sa mga di natin makakalimutan ay si Fr. Sean Connaughton, isang Columban priest na naging parish priest natin nuon 80’s. Mabait kasi siyang pari at napamahal sa karamihan ng mga taga Jalajala. Sa sobrang lapit nya sa mga tao, napaghinalaan pa siya ng military na isang komunista. Going back a decade later, nung 70’s, si Fr. Rufus Halley naman ang pari natin na isa ding Columban priest. Dayuhan din siya gaya ni Fr. Connaughton pero sanay na sanay syang magtagalog na para bang ito ang tunay niyang lenggwahe.

Meron din namang mga pari na masasabi nating hindi naging maganda ang imahe sa atin. Makabubuti siguro kung wag na lang natin silang pangalanan pero ang isa sa mga natatandan ko nuon ay ang isang naging parish priest natin na galit na galit sa mga kabataang maiingay habang nagsisimba. Tama lang naman yun pero ang di ko nagustuhan sa kanya, pinupuntahan niya at sinasabunutan ang makita niyang maiingay— habang nagmimisa. Tadang-tanda ko yun dahil nangyari na yun sa pinsan kong maingay. Dahil mga bata pa, nakasama ako nun nang gumanti ang pinsan ko, kasama ang mga barkada niya, at binato ang bubong ng kumbento kinagabihan. Oo, naka-record yun sa talaan ni San Pedro at pagbabayaran namin kapag nakarating na kami sa Gate

.
Lingid sa kaalaman ng maraming taga Jalajala, may isa pa tayong naging parish priest na tunay nating maipagmamalaki sa buong mundo. Sa buong mundo. Siya si Msgr. Jose Abriol na naging pari natin mula 1947 hanggang 1951. Taas ang kamay ng nakaabot sa kanya… taas lang po ag kamay… … … wala?

Bakit nga ba natin siya dapat ipagmalaki? Basa.

Ipinanganak si Msgr. Abriol nuong Feb. 4, 1918. Naging pari siya nuong May 14, 1942 at ang Jalajala ang kauna-unahang paroko na kanyang hinawakan. Mula sa atin, naging pari din siya ng Tondo (1951-1962), naging Rector ng Manila Cathedral mula 1963 – 1965, naging Chancellor din ng Archdiocese of Manila (1962-1975) pagkatapos ay naging parish priest sa Quiapo mula 1976 hanggang 1993.

Siguro naman ay nakabasa na tayo ng tagalog na Bibliya. Tama, si Msgr. Abriol ang kauna-unahang nagsalin sa tagalog ng Bibliya mula sa salitang Hebrew at Greek na version nito. Sampung taon niya ito bago natapos, sinimulan nuong 1953 habang nasa Jalajala pa siya at natapos ng 1963. Walo ang master niyang salita- Spanish, Latin, Greek, Hebrew, French, Italian, English, at Filipino. Madami siyang libro at mga novena na isinatagalog, gaya ng the Catechism of the Catholic Church, the Ordinary of the Vatican II Missal, the Sacramentary and the Lectionary. Dahil sa pinakita niyang dedikasyon sa simbahan at angking talino, maraming parangal ang iginawad sa kanya. Nuong Feb. 2003, hinirang siya bilang isa sa 2,000 Outstanding Intellectuals of The 21st Century, isang pandaigdigang parangal na binigay ng England-based International Biographical Centre. Si Msgr. Abriol ang kauna-unahan at nag-iisang Filipino na nabigyan ng ganitong pinakamataas na pagkilala sa katalinuhan.

“Msgr. Abriol is retired from active ministry but we are still blessed by his ministry in the chancery. He is very hardworking and very obedient to authorities. His knowledge of various languages is a gift to the chancery and to the whole Church” sabi nuon ni Jaime L. Cardinal Sin.

Nuong July 6, 2003 inatake ng cardiac arrest ang Monsignor at binawian ng buhay. Siya ay 85 years old.

***

• ang mga photos ng simbahan ay ang simbahan natin nuong 80's.

babuyan

(sinulat ni Saul, isang taga Jalajala)

Pasali na rin ha. Pero walang masyadong kaugnayan ito sa bayan natin. Apat na beses na kasi kaming ninanakawan nitong nagdaang taon pero wala pang nahuhuli ang mga pulis. At habang nasa usapan tayo ng katatakutan, may ikukwento ako sa inyo, para kung di man mahuli ang mga walanghiya, umaasa na lang ako na mababasa nila ito at di na sila babalik sa bakuran namin dahil sa takot.

Bago ako magkwento, intro muna. Nakatira ako sa 3rd District at kung tawagin ang looban namin dati ay "babuyan". Medyo malawak ang likod bahay namin at literal na babuyan kasi ang aming looban nuon. Maraming baboy na inaalagaan, masukal at maraming puno ng saging. Nang mawala na ang mga baboy, pinaayos namin ang bakuran namin at tinawag na Villa Sofia subalit may mga bagay na hindi nawala; ang tawagin pa ring babuyan ang looban namin at ang mga di maipaliwanag na mga pangyayari.

Marami daw kasing mga nakikita sa looban namin na handang patunayan ng maraming taong nakakita na sa mga yun. Meron daw white lady, meron daw mga nakikitang kaluluwa ng mga namatay naming kamag-anak o kaya ay ang paborito kong sinasabing nakikitang mga sundalong Hapon na nagmamartsa daw at nagbabantay ng nakabaong kayamanan. Hindi rin mawawala ang kastilang prayle (na parang kahit saan ay nagmumulto, ewan ko ba) na nakikita daw na naglalakad. May mga duwende din daw, mga fairies, ibat’t ibang lamang lupa at elemento. Meron ding sinasabing matandang babae na nagbabantay sa likod. Mapapansin nyo siguro na panay “daw” ang sinabi ko dahil ako mismo na matagal ng nakatira sa amin ay walang nakita ni isa sa mga nabanggit maliban sa isang beses na nakakita kami ng bolang apoy habang umaambon. Pero may scientific explanation naman dun, ang tinatawag na St. Elmo’s Fire. Sa madaling salita, hindi ako natatakot sa looban namin.

Maliban sa isang pangyayari… (dyan-dya-NAN!)

Ilang taon na ang nakakalipas, gabi. May New Year’s party/reunion ang mga kaibigan kong babae nun at sa amin nila ginanap. Dun kami pumuwesto sa pinakadulo ng bakuran kung saan may isang open-air cottage. Isa sa mga kaibigan ko, si Candy, ang nagsama ng tatlong gay friends nya galing Sipsipin. Masaya ang hawaiian themed costume party dahil na rin sa paghaharutan ng tatlong bagong bisita. Medyo natigil lang sila nang magasgasan sa may hita ang isa sa kanila. Habang lumalalim ang gabi at umiikot ang tagay, napansin naming nanahimik ang nasugatang bading (pasensya na sa term na “bading” ha, di ko kasi alam ang politically-correct term sa kanila) na nakaupo sa isang sulok. Medyo madilim nun pero kitang-kita namin at laking gulat sa kanyang ginagawa. DINIDILAAN NIYA ANG KANYANG SUGAT! (gasp!) Madami sa atin ang sinsipsip ang sariling dugo kung halimbawa ay nahiwa habang nagtatalop pero iba siya, dinidilaan niya ang sugat na para bang kapag nasugatan ang isang hayop. Habang dahan-dahan niyang dinidilaan ang sugat sa binti, tinitingnan pa niya ang bawat isa sa amin, na para bang nun lang kami napagmasdan. Parang nangingilala. Lahat kami ay nakapansin sa kanya ngunit walang naglakas-loob na magtanong kung ano ang kanyang ginagawa.

Dito dumating si Kim, ang isa kong pinsan na humabol sa inuman. Pasimple kong itinuro sa kanya ang ginagawa ng bading. Dahil bagong dating, siya muna ang nag-tanggero. Siya lang ang nagkalakas-loob na kumausap sa nasabing bading. Kunwari ay ini-interview niya ito dahil nun nga lang sila nagkita. Tinanong ni Kim ang pangalan ng gay at nagulat kami nang sumagot ito na wala ang “dilang bakla” at naging seryoso ang tono. Di lang yun, ibang pangalan pa ang sinabi niya. Isang lumang pangalan ng babae (sorry, di ko na matandaan). “Ah, taga saan ka? Taga Sipsipin ka ba?” tanong pa ni Kim. “Taga dito ako” sagot ng bading habang iniisa-isa pa rin kaming tinitingnan. Tahimik lang kaming lahat nun, nakikinig lang sa dalawa. “Akala ko taga Sipsipin ka. Bago ka lang dito, no?” nagbibiro pa kunwaring tanong ni Kim. “Hindi, matagal na ako dito” ang sagot ng bading, “matagal na…”

Katulad nga ng sabi ko kanina, hindi ako takot sa looban namin ngunit nang mga oras na iyon, iba ang aking pakiramdam. Hindi ako sa sagot ng bading kinikilabutan. Tumatayo ang mga balahibo ko sa boses ng bading na ibang-iba sa boses niya nung una. At kung titingnan mo siya sa mata, parang ibang mata ang tinitingnan mo, para bang lampasan ang tingin mo sa mukha niya. Mahirap ipaliwanag ng malinaw ang sinasabi ko, basta ang alam ko, may nagaganap nung mga oras na iyon na kakaiba. Hindi na nakakapagtaka na wala sa oras na nagkaayan na kaming mag-uwian, pack-up na agad. May malaking puno ng Acacia sa gitna ng bakuran namin at ilang hakbang pa lamang ang layo namin pagkalampas dito, bigla ding nanumbalik ang katauhan ng bading. Gay speak na ulit siya kung magsalita at muling naging maharot ang kilos. Para bang wala siyang alam sa mga nangyari kanina. Wala na rin namang nagsabi sa kanya.

Anong nangyari sa kanya? Hindi namin alam. Ayaw na rin naming alamin. Hanggang sa ngayon, bibihira naming muling pag-usapan ang pangyayaring iyon. May mga bagay kasi na mas mabuti pang iwan na lamang sa nakaraan at wag na muling ungkatin.

Naikwento ko lang ngayon dahil nga sa mga Lupin na magnanakaw na pabalik-balik sa looban namin. Ibalik nyo ang mga kawad ng kuryente namin, mga hayup! Kung hindi eh multong bakla na sa babuyan ang bahala sa inyo.

***

• para sa gustong makaalam kung ano ang St. Elmo's Fire na nabanggit ni Saul, click nyo lang yung link. pwede din naman yun isang ball of fire na may scientific explanation din at hindi isang bagay na dapat katakutan.

mga lihim na bumabalot sa loob ng munisipyo

(isinulat ni CRISELDA CATYALISS, isang taga Jalajala)

Marami na akong naririnig na pasalinsalin na mga kwentong halos di ko mapaniwalaan. Gayon pa man, naniniwala ako sa mga taong naranasan o nakasaksi ng di pangkaraniwan at kahilahilakbot na pangyayare na hanggang sa ngayon ay di pa ren naten maipaliwanag kung saan nagmula o papano nangyayare.

Isang hapon, di ko namalayan na tinatahak ko na pala ang daanan papuntang gusali ng munisipyo. Dahil likas na sa akin ang pagiging tsimoso at usesero di na ako nangiming magsiyasat at magmanman.

Tulad ng aking inaasahan, nakita ko ang matagal ng empleyado na nagtatrabaho don sa munisipyo (si Aling Tita yon). Dahil nga sa pagiging tsimoso ko ay di na ako nag atubiling magtanong sa kanya tungkol sa nasabing gusali. Dahil na ren siguro sanay na ren sya na magkwento ng kung anu-anong bagay o pangyayare na di pangkaraniwan ay di na ren sya nag atubiling ipagkait kung ano man ang kanyang nalalaman at naranasan.

Ayon sa kanyang nasaksihan , isang hapon daw habang nag-aagaw ang dilim at liwanag ay may narinig syang kalabog na nagmumula sa gawing itaas ng nasabing gusali. Sa mga oras na yon ay nasa ibaba sya ng munisipyo. Halos kilabutan daw sya nung mapukaw ang kanyang atensyon ng mapatingin sya sa gawing bintana ng gusali, dahil di nya inaasahan na may makikita syang animo’y anino ng isang lalake na nakatalikod na aktong nagwawalis sa taas (oops, di po si mama Rey yon, baboy po ang hinihila nya-- di walis). Nag-aalangan man syang umakyat para alamin kung sino man yon,umakyat na rin si Aling Tita para tuklasin kung ano man o sino man ang nandoon. Halos wala ng tao doon sa session hall, dahil sa ganong oras ay tapos na ang trabaho at nag-uwian na ang mga empleyado. Habang binabaybay nya ang daan papunta sa hagdanan, halos magtayuan ang kanyang balahibo at pakiramdam nya ay nanlalake ang ulo nya. Dahil na rin sa kanyang pagiging responsableng empleyado gusto nyang malaman kung sino ang naiwan na tao sa nasabing lugar. Nagulat sya nang pagpasok nya sa loob ng session hall ay wala syang naabutan o nakitang kahit bakas man lang ng tao na nanggaling don. Biglang nagtayuan ang mga balahibo nya nang mapatingin sya sa gawing itaas na kung saan nakahanay ang mga lumang larawan ng mga dating namuno sa ating bayan at hindi raw sya nagkakamali nang makita nya ang isang larawan doon na halos kawangis ng lalaking nakita nya sa bintana. Sa ganong pagkakataon, ipinagwalang bahala na lang nya kung ano man ang kanyang nasaksihan dahil para sa kanya ay isa lang yon sa maraming bagay na kanyang nakita o nasaksihan sa loob ng lumang gusali ng munisipyo.

At dahil na ren sa istoryang nabanggit, ni Aling Tita sa akin, di na ren ako nahiyang sumagap pa ng bagong tsismis (di po ako walking encyclopedia ah). Naabutan ko that time ang isang pulis na nakaupo sa paanan ng rebulto ni Rizal sa tapat ng munisipyo. Itago na lang po naten sya sa pangalan “Talap” (retired na po ata sya ngayon). Ayon sa kanya, sa haba at tagal ng paglilikod nya sa nasabing gusali ay marame na ren syang naramdaman at naranasan kakaiba na mahirap ipaliwanag. At ang pinakang nakakatakot at nakakatindig balahibong nasaksihan nya doon ay tungkol sa white lady (oyyy di si Brenda yon ah) Mag-uumaga na daw ng mga sandaling yon habang naka night duty sya. Nakahiga raw sya sa ibabaw ng committee table sa may basketball court. Napukaw sya ng isang liwanag na nanggagaling sa stage. Ang akala nya ay namamalik mata lang sya at paulit ulit nyang kinusot ang kanyang mata (di po ito pelikula ah) subalit di sya nagkamali sa kanyang nakita; isang babae na nakaputi na di nakasayad ang mga paa sa lapag (di po sya kasali sa Miss Gay… di kaya nag show lang sya don?). Ang babaing nabanggit ay nasa posisyon sa gawing ulonan o gawing taas ng isang pang kasamahan niyang pulis na natutulog sa stage (tulog kase ng tulog eh) at ang nasabing babae na nakaputi ay nakatunghay sa pulis na natutulog (di kaya gusto nyang gisingin ang pulis). Dahil sa bilis ng pangyayare ay biglang naglaho din sa paningin ni Talap ang babaeng ito. Nagdudumali syang pumunta sa kinaroroonan ng nasabing pulis sa stage at halos di makapaniwala ang nasabing pulis sa mga kinuwento ni Talap. Makaraan ang ilang buwan, nagkasakit ang nasabing pulis sa stage at binawian ng buhay.

Wag na po nating alamin kung sino man yung pulis na yon, matagal na po syang patay at ayon na ren po sa kanyang anak na aking kaklase ay may nag-aalaga daw sa kanyang tatay na itim na duwende (di si Ungga Ayala yon ah) at kung anu-ano pang laman lupa na di nakikita, na ama lang nya nakakakita non. Ayon den sa albularyo na tumingin sa kanyang ama, dapat daw ay puntahan nila ang nitso matapos ang 3 araw na pagkakalibing ng kanilang ama at nabanggit ng albularyo na maaari rin na di na nila makikita ang katawang tao ng kanilang ama dahil kukunin daw yon ng lamang lupa at mga inkanto na nag-aalaga sa kanyang ama. Kayo na po ang bahalang humusga kung maniniwala man kayo o hindi. May mga bagay daw sa ating daigdig na mahirap ipaliwanag kung saan nagmula o papano nangyyare. At maraming nagsasabe na mas nauna pa daw sila kesa sa atin na naninirahan sa iisang lugar kung saan tayo naka posisyon.

Ang isa pang kwento ay tungkol naman sa hagdanan ng munisipyo. Marame raw nakasaksi at nakarinig ng ingay na nagmumula sa tanikala na hinihila daw ng isang prayleng kastila na nakabota at itong pangyayareng ito ay naririnig sa kalagitnaan ng gabe. Ayon sa mga kwento ng matatanda, itong nasabing pare ay don namatay at pinugutan ng ulo sa nasabing lugar.

Ayon den kay Talap, may mahiwagang babae na pinaglalaruan ang mga pulis habang sila ay natutulog tuwing naka night duty sa gabe. Ang nasabing babae ay dumadaan daw sa kanilang panaginip na aktong sila ay sinasakal at napapabalikwas daw sila dahil animong tutoo ang nangyare na pagkagising nila ay wala naman kahit sino ang nandon kasabay ng pagtataasan ng kanilang balahibo at panlalake ng ulo.

Ang mga pangyayare pong ito ay ayon sa mga taong nakasaksi at nakaramdan ng kung anu-anong pangyayare na di maipaliwagan ngunit sa mga panahong ito ay di na po naten alam kung nangyayare pa ito o hindi na.

At kung may alam pa kayo na pwedeng idagdag o ibahagi, isama na lang po nyo sa blog na ito…..

***

• nabungkal ko ang mga pictures sa lumang photoalbum ng lola ko. Munisipyo circa 1980's.
• alam nating lahat na ginagawa na ang bagong munisipyo sa may highway sa brgy. 1st district pero alam ba natin na ang lumang munisipyo ay gagawin daw isang museum? tama po, magkakaroon na ang bayan natin ng isang museum kung saan (sana naman) ay mas malalaman natin ang history ng ating bayan.

mga walis ng kalsada

(isinulat ni ALADYBUG, isang taga jalajala)

Bata pa lang ako, laman na ko ng kalsada ng Jalajala. Simula ng matutunan kong tumawid ng kalsada mula sa sariling bahay papunta sa bahay ng mga lolo ko, dun na nag-umpisa ang buhay sa kalsada.

Mahilig kaming maglaro ng enter ng mga kapatid at pinsan ko sa “puting kalsada” (ito yun kalsada sa likod ng simbahan, smps, center o munisipyo). Sa larong ito kase lahat pede sumali basta mabilis kang tumakbo at magaling umilag okey na. Mas masaya kapag nanonood pa ang lolo kasi wala talagang dayaan hehe. Tumbang preso, chinese garter, teks, siato, piko at madami pa, simula pagsikat hanggang paglubog ng araw sa kalsada ng Jalajala unti-unting natapos ang aking kabataan.

Umpisa naman ng pagiging walis ng kalsada pag edad 12 anyos na. Ito ang panahon ng pgdadalaga at pagbibinata. Sila yung mga taong walang sawang nagpapabalik-balik sa kalsada na animo’y mga walis. Kahit anong oras at panahon, minsan inaabutan ng bagyo o lindol nasa kalsada pa rin. Highlight ng paggala ang makasalubong at maka jerk sa crush. Kahit pa nga matanaw lang sa malayo o masilip ang bubong ng bahay, ayos na.

Kapag may okasyon tulad ng fiesta, mas madaling makasilay at makapag pa-cute sa crush dahil sunod sunod na gabing puyatan sa panonood ng amateur singing contest. Kapag wala ng pambili ng popcorn at mani sa mga rolling store, kasabay ng pa-cute ang pangingikil sa mga lalakeng kakilala na makikita. Dyahe sa lalake kapag walang maibigay kaya kahit kahuli-hulihang barya na niya ay ibibigay na lang. Ang hindi nila alam, feeling ng mga babae na nakauto sila kapag nagbigay ang lalake ha-ha-ha. May ibang nakukuntento na sa plaza, meron din naman nagpupunta sa madidilim na lugar. Mas masaya naman talagang mag-inuman at magkwentuhan kesa manood ng amateur, problema lang pag tinanong kami ng mga nanay-nanay namin kinabukasan kung sinong nanalo. Magkukunwari na lang na nakalimutan na.

Kapag ordinaryong araw, walang direksyon ang paggala basta kailangan dumaan kami sa tapat ng bahay ng bf/crush o kaya dapat maamoy namin kung saan sila nagkukuta ng mga barkada nila. Pwede kaming maki-join sa inuman kung makita naming nag-iinom sila pero kung hindi namin type ang crowd, magpapakita lang kami at aalis na, umaasang mama-magnet si papa pag-alis. Ang haba ng hair kapag sumunod naman. Minsan sitsit at palakpak ang sign (wala pang text) para malaman na kasunod namin siya o sila, depende sa dami ng nadagit. Parang mga kalapati di ba? Pinapalakpakan at nandadagit. What will happen next? Hehehe Mali ang iniisip nyo. Mag-uusap lang naman. Nuong time namin, clean gimik lang talaga kahit pa nasa mga sulok sulok at nasa dilim. Nagtataka nga ako kung bakit kaya mas gusto namin nuon na nasa dilim, nag-uusap lang naman. Exciting kasi. Oo, exciting na sa amin yun.

Saan at kailan ito natapos, kapag napudpod na ang tsinelas? Sa karanasan ko kase mismong ang mga tao na ang nagsasabi sa aming magkakaibigan na “Hoy! matatandang dalaga na kayo, magsi pirmi na kayo sa inyong mga bahay”. Tama rin namang mag give way sa batang bago pa lang nagsisimulang lasapin ang tamis ng young love sweet love. Yiiiheee.

may "r" sa rugo ng mga taga sipsipin

Matagal ko ng pinagtataka kung bakit ang Brgy. Sipsipin ay may malaking kaugnayan sa bayan ng Morong, Rizal. Bakit nga kaya? Atin ngang suriin.

Mas lamang noon kesa ngayon, ang mga taga-Sipsipin (lalo na ang mga lalaki) ay mahilig sa white Hanes T-shirt na naka tuck-in sa original Levi’s 501 jeans (na nung panahon namin ay binibili ng mga taga Sipsipin sa Morong). Maiksi ang buhok nila sa gilid subalit mahaba sa batok at mahilig sa Slow Rock. Mga katangiang napansin ko din nuon na kagaya ng mga lalaking taga Morong. Maraming taga Sipsipin ang may kamag-anak sa Morong, patunay ng mga apelyido na kakaiba sa mga tagabayan gaya ng Garovillas at Tambongco. Ang isa pang pinaka pagkakapareho nila ay sa pananalita, partikular ang punto nilang pagpapalit ng “R” sa letrang “D” sa mga salita, gaya ng “dugo” to “rugo”, “bundok” to “bunrok” pero hindi ang “kidlat” to “kirlat” o ang “daldal” to “ralral”. Nakakalito, di ba? Hindi kasi tayo taga Sipsipin. Sampol : "magpahir ka ng rahon ng raprap sa iyong ribrib" instead of "magpahid ka ng dahon ng dapdap sa iyong dibdib".

Iniisip ko, para masuri natin ang pagkakaugnay ng Sipsipin sa Morong, kailangan nating alamin ang ilang pahina ng history ng Morong. Eto ang nalaman ko mula sa isang Morongueno Forum site na naiwala ko ang URL.

Kapareho ng mga taga Cardona, Rizal sa ganitong klase ng pagsasalita ang Morong dahil ang mga taga Cardona, nuong unang panahon bata pa din si Sabel, ay mga taong galing din ng Morong. Ang mga taga Morong ay lamang ang pagiging mga magsasaka kesa sa pagiging mangingisda. Halos katulad din nila sa pananalita ang mga taga Terasa, Rizal dahil nilipatan din nila nuon ang lugar ng Teresa dahil sa pagkakaroon doon ng mataba at malawak na lupain.

Isang taga Morong na nagngangalang Juaning Angeles ang “encargado” or person-in-charge ng Hacienda de Jala-Jala nuong panahon ng mga Amerikano. Hinikayat niya ang ilan sa kanyang mga kababayang Morongueno na lumipat sa Sipsipin para pagyamanin ang lupa dito. Ito ang sinasabing pinagmulan ng pagkakaugnay ng Morong at Sipsipin. Iyon yun.

Dahil din sa pagbabasa ko sa forum site nila, nalaman kong may mga mali pala akong assumptions sa POST KONG ITO. Ang salitang “hane” pala at ang paggamit ng prefix na “bang---“ (Bangpogi) ay hindi unique na atin dahil ginagamit din nila ito. Sa kadahilanang mas matanda ang bayan nila, it is safe to assume na sa kanila nangggaling iyon, suri suri. Sinasabi dun na ang paggamit ng “bangganda” ay katulad ng paggamit ng ilang tagalog sa “ang ganda” instead of “maganda” na hango naman sa “iba ang ganda” na sa di kalaunan ay naging short form na “bangganda”.

Tatapusin ko sana ang sinusulat kong ito sa pag-jo-joke na nagsimula lamang ang salitang “bangkapopogi” nung pinanganak ako pero mas nakakatawa ang nabasa ko sa forum ng Morong.

Sinasabi dun na mayroon raw street sign sa Teresa sa may pagliko na “BANAYAR PO LAMANG.” Nakita raw ito ni Dr. Pineda (Director ng Institute of National Language) at pinansin sa Mayor na mali ang tagalog. Kaya raw naman dali-daling pinalitan ng bagong sign na - “RAHAN-RAHAN PO LAMANG.”

ang dunggot

Aaminin ko na, masama ang loob ko sa mga taga-Dunggot. Oo, tama ang nababasa mo. I soooo don’t like them, as if.

Parte ng poblacion ng Jalajala ang Dunggot subalit masasabi nating may sariling mundo ang Dunggot. Malapit lang ito sa pinakangbayan pero dalawa lang ang talagang daanan para marating mo ang lugar, ang isa ay sa may kanto ng dating Kadiwa/DAR sa may National Highway, ang isa ay sa H. Belleza St. sa may tabing dagat. Dahil dito, maraming pagkakaiba ang Dunggot sa bayan.

Una sa napansin ko ay ang pagkakaisa ng mga taga Dunggot. Halos magkakakilala silang lahat at kapag may bagong mukha sa lugar ay alam na alam nila. Magkakakilala dahil halos magkakamag-anak silang lahat dun. Lubos mong makikita ang pagkakaisang ito lalo na sa pagsuporta nila sa mga koponang pampalakasan na galing sa kanilang lugar, mapa-basketball man o volleyball team. Ang pinagtataka ko ay kung bakit mahuhusay sa isports ang mga taga Dunggot. Panigurado ng running for championship ang kahit na anong basketball at volleyball team na galing duon. Hindi man sila palaging nagkakampeon, maaasahan mo namang mapapalaban ka talaga kapag Dunggot team ang iyong katunggali. Ito ba ang dahilan kaya masama ang loob ko sa mga taga Dunggot? Hindi.

Ang isa pang pinagkaiba ng lugar na iyon at sa bayan ay ang pagiging matatapang ng halos lahat ng mga lalaking taga Dunggot. Para sa iba, matatawag itong mga palaaway, basagulero o mga siga. Para sa iba naman, pwedeng sabihing pinaglalaban lamang nila ang kanilang sariling paniniwala, humantong man ito sa mabote at mabuting usapan, o basagan ng mukha. Hindi tulad ng mga lalaking tagabayan na ang iba ay hanggang salita lamang at pagpapa-cute. Hindi nakapagtatakang makakita ng mga taga-Dunggot na naglalakad sa bayan pero bibihira pa sa gagambang siyam ang paa ang makikita mong mga lalaking tagabayan na naglalakad sa Dunggot. Bakit? Kasi takot ang mga tagabayan. Ayaw kasi ng mga taga-Dunggot sa mayayabang na tao. Eh karamihan pa naman sa mga tagabayan eh… wag na nating sabihin hehe… Ito ba ang dahilan kaya masama ang loob ko sa mga taga Dunggot? Hindi rin.

Maraming chikababes na magaganda sa Dunggot. Ang mga crush ng bayan daw nun ay sila Rosanna San Juan at Nida na Siojo ang dating surname nung dalaga pa. Ang dalawa sa mga natatandaan ko nuon ay ang magkapatid na Shiella at si Grace Mejia, na crush ko na nuon pa man. Di rin pahuhuli nuon si Cherrilyn San Juan na anak nung Rosanna, Jeanne Bonagua, Belinda at Rowena Belleza. Makalipas ng ilang taon, ang kapatid naman ni Cherry na si Lala, pati na sina Grace Bonagua at Sharlyn Belleza. Kapag nagagawi lang sila sa bayan tsaka lang nabibiyayaan ang mga tagabayan na mabigyan ng pagkakataong makasilay sa kanilang kariktan. Yun nga lang, kahit isang beses ata ay di ko matandaan na naka-eye contact ko man lang si Sharlyn. Malas. Nitong huling Flores, si Jessa Mae San Juan naman ang nakita kong maraming tagabayang lalaki ang papaiyakin. Ito ba ang dahilan kaya masama ang loob ko sa mga taga Dunggot? Lalong hindi.

Eh ano nga ba ang kinasasama ko ng loob sa mga taga-Dunggot? Masama ang loob ko sa mga magulang ng mga chikababes na aking nabanggit. Bakit kasi sa Dunggot pa sila nanirahan? Sana ay sa bayan sila nakatira para mas marami pang pagkakataon na makasilay sa kanilang mga anak o umakyat man ng ligaw. Mahirap manligaw sa mga taga-Dunggot lalo na kung sa gabi ka tatao-po. Madilim kasi papuntang Dunggot lalo na nuon. Magdadalawang isip ka talaga lalo na kung takot ka sa multo, tikbalang o kapre. Ako, takot sa mga lalaking taga Dunggot. Gusto kasi nila ay kanila lamang ang magaganda. Sabagay, di ko rin sila masisisi. Pero kahit pa, hmmmmmmmppp!!!! Di ko kayo bati.

Ang maipapayo ko lang kay Lala sa mga taga Dunggot na chikababes, kapag may nanligaw sa inyong tagabayan, yung malakas ang loob na umakyat ng ligaw sa gabi kagaya ni Elat, makakasiguro kayong mahal talaga kayo ng lalaking iyon dahil handa niyang harapin ang kahit na sino at anong balakid maipahayag lamang niya ang kanyang wagas at walang ek-ek etcetera etceterang kapantay na pag-ibig.

Mas mabuti pa ata ay lumipat na lang ako sa Dunggot.

liga, c. 1993

Natatandaan mo pa ba ang liga ng basketball nuong 1993?

Mas mataas sa regulation 10 feet ang ring nuon na maliit sa required na 18 inches diameter. Hindi pa snap-back. Halos kasya lang ang bola sa ring kaya kailangan ay magaling ka talaga sa outside shooting para maka-shoot. Papano kung di ka magaling sa tira sa labas?? Takbuhan. Takbuhan. At takbuhan pa. Laging fast break ang laro. “Batoooo!!!” Yan ang laging sigaw ng mga players na tumatakbo pababa sa kabilang court kapag kanila na ang bola. Hindi sila mag-da-Darna at nangangailang ng mahiwagang bato. Ang ibig sabihin nito ay ibato sa kanila ang bola para maka-fast break.

Hindi pa din covered court nuon. Pinakang-ayaw na schedule ng mga teams nuon ang pang tanghaling game. Mainit kasi, sa ilalim ng nagbabagang araw ng tag-init ka maglalaro. Pero kung tutuusin, okay lang sa mga players ang init. Ang ayaw nila, halos walang nanonood sa tanghali. Walang chicks. Walang sisigaw ng “shoot Jerald, shoot!” Tapos, kung sa tanghali naka schedule ang team nyo, ibig sabihin lang nito ay baguhang team pa lang kayo, pipityugin pa lang. Wala pang mga fans dahil hindi masarap panoorin. Yun bang mga teams na naa-award-an ng Most Cooperative Team dahil kahit madami na kayong talo eh naglalaro pa din. Nakakahiya kapag nabigyan kayo ng award na Most Cooperative dahil binibigay lang ito sa mga talunan na teams. Bakit may award pang MCT? Para maengganyo ng basketball committee ang mga teams na maglaro pa rin at magbigay syempre ng pang-quota.

Ahhh, “quota”, ang paboritong word ng committee. Ang “quota” ang pinakang bayad ng mga teams na sumasali sa paliga. Dito kinukuha ng committee ang ginagastos nila sa paliga, pambayad sa mga referee, pambili ng mga trophy sa awarding at kung may matitira pa, pang-inom nila at pang-swimming pagkatapos ng liga. Hindi kailangang bayaran ng mga teams ang quota ng buo, pwedeng hulugan. Parang sa bumbay. Bawat laro, dapat ay may binibigay na pang-quota. No quota, no play ang policy. Karaniwan ay problema ng mga teams ang pang quota nila dahil hindi lahat ng players ay nagdadala ng pera. Sa kagustuhang makalaro at wag ma-default, kailangan mong ilabas ang lahat ng pera mong dala, pati yung mga itinatago mo sa loob ng brief dahil wala namang bulsa ang basketball shorts. Yun la-ang, kung wala kayong water boy, wala na din kayong pambili ng ice water dahil naipang-quota nyo na. Kailangang tiisin ang uhaw at panunuyo ng lalamunan makalaro lamang. Kung sinuswerte naman at may dalang jug ng tubig ang kalabang team, pwede namang makiinom kahit nasa kabilang teams kayo. Pwede ring uminom ng tubig sa mga poso sa likod ng munisipyo.

Hindi lang sa kawalan ng pang-quota nade-default ang isang team. Ang isa pang dahilan ang kakulangan ng players. Kailangan kasi ay may at least anim o pito kayong players. Bakit kulang? Kadalasan ay nale-late. Marami kasing players ang pa-star ba. Kailangan pang sunduin bago dumating. Ayaw nilang sila ang mauuna sa court, kailangan ay sila ang iintayin. Karaniwan mo ng maririnig ang “Asan na si (blank)?” na sasagutin nung sumundo ng “Parating na, naliligo lang”. Pagdating ni player, papa-ble na papa-ble ang arrive dahil bagong ligo, nagpabango pa at naka-gel. Parang aakyat ng ligaw. Di mo rin sila masisisi kasi baka andun ang crush nila at nanunood.

Kung ang team nyo ay isa sa mga magagaling at may karibal na team, panigurado ay karamihan ng schedule nyo ay sa hapon. Dalawa ang schedule na pang main event. Ang una ay sa hapon, mga dakong alas singko, papalubog na ang araw at naglalabasan na ang mga chicks. Ang kasunod na nito ay after dinner (dahil kakain muna ang committee) mga bandang alas otso. Ito talaga ang main event. Halos lahat ng tao sa bayan ay nanonood lalo na kung magagaling ang mga maglalabang teams, lalo na kapag championship na. Siguradong patok ang laban kapag ang isang team ay mula sa bayan at ang isa ay galing sa dunggot o Bayugo.

Oh, natatandaan mo na?

Ang tanong, anong team ang nag-champion nuong 1993? Sino din ang best muse? Rawrrrrrrrrrrrrrrrrrrr….

• picture courtesy of MS8

st. michael parochial school

“High school life, oh my high school life
every memory kay ganda.
High school days, oh my high school days
how exciting kay saya…”

Pwede kong isiping taga Jalajala si Rey Valera dahil sa sinulat niyang kantang yun na para bang ang buhay sa St. Michael Parochial School (SMPS) ang kanyang tinutukoy… Okay, okay--- exagg ang sinabi kong yun dahil akma naman talaga ang kantang yun sa halos kahit saang high school sa mundo pero sa pagkakakanta, obvious na sa St. Michael nag-aral si Ate Shawee… errr---

Ang History - Nang mag Grand Alumni Homecoming ang SMPS nuon, kitang-kita ko talaga ang mga nagdaang henerasyon na nahubog ang kaalaman at pagkatao sa mga silid-aralan ng alma mater natin. Nandun ang anak, ang magulang at ang ilang mga lolo’t lola. Hindi ko alam ang history ng SMPS, kung kelan ito itinayo at sinong nagpatayo dahil gaya ng karamihan ng mga mag-aaral ng SMPS, di na namin inalam ang nakaraan, mas naka-focus ang atensyon namin sa ngayon at sa hinaharap habang binubuo namin ang isang makadiyos, makabayan at maunlad na kinabukasan para sa amin at sa aming magiging pamilya (yesssss, ayos ba ang alibi? hehehe walang kokontra except yung nakakaalam talaga ng history)

Ang School - Isang building lang ang SMPS na matataas ang kisame. Wala pang uniform dati. Ang mga lalaki ay naka t-shirt at jeans lang samantalang ang mga babae ay naka-shirt din at ang blue palda nila nung elementary. Di pa uso ang sapatos nun, tsinelas ni Mang Kulas lang. Ngayon, sosyal na. Black pants at white polo na sa mga lalaki. White blouse with necktie naman sa mga babae. Dapat naka sapatos na rin, o ha. May canteen ang SMPS pero hindi masarap ang pagkain dito. Kailangan pang bumili ng mga istudyante sa labas kung gusto nila ng masarap kapag recess pero sarado syempre ang gate para wag makalabas ang mga nagka-cutting classes. Kailangan pang mag over-da-bakod ng pagkain mo na galing sa mga naglalako sa labas, gaya ng rolling store ng Anah. Walang nakakaalam kung saan ang library ng SMPS dahil wala pang napupunta dun errrrr… Multi-purpose din ang comfort room ng school. Maliban sa normal na gamit nito, ang CR din ang ginagamit na yosihan at tsungkian pero balita ko lang naman yun at hindi based sa actual experience. Pramis ulit.

St. Joseph, St. Paul, St. Peter— yan ang mga class sections sa SMPS, lahat pangalan ng mga santo being a catholic school. Ginawa sigurong ganun ng mga school adminstrators para makuha ng mga istudyante ang kabutihan at kagandahang asal ng mga santo. Ang pagkakamali lang nila, kapag nagagalit sila sa mga sections ay hindi nila pwedeng murahin dahil parang iyong santo na ang minumura nila (put@*&!!!na mga St. Joseph yan, ang iingay sa klase!).

Ang Mga Teachers - Sino ba ang makakalimot kay Mrs. Medina (r.i.p.)? Siya ang pinaka-head / principal ng SMPS nuong time namin. Mabait siyang tao ngunit matapang din, hindi siya magpapatalo sa kagustuhang niyang maituwid ang mga istudyanteng naliligaw ng landas. Kung ayaw namang magpatuwid ng landas ang mga naliligaw na ito, hindi nangingiming maglilis ng blouse sleeves si Mrs. Medina at maghamon ng away. Kung sa terror teacher din lang naman ay wala ng mas iniiwasan kesa kay Mrs. Esquillo, teacher ng math, na makapal ang salamin. Kabaligtaran naman nuong mga panahong iyon si Miss Cetro, history teacher na isang Rita Avila look-alike, rawrrrrr… sinusundan talaga siya ng tingin at imahinasyon kahit san siya magpunta. Iba din naman ang mga nuns/sisters ng SMPS lalo na si Sister Thelma na kapag nalamang vacant ang klase nyo eh pupuntahan na kayo para magpa-surprise essay writing. At dahil biglaan, wala kaming mga papel lagi nun. Ang solusyon? May dala ng papel si Sister at bibili na lang kami sa kanya. Tinuturuan nya lang kaming maging mautak…

Most Behaved Students - Subalit magugulo nga ba ang mga taga SMPS? Sa tingin ko ay hindi. Bakit kamo? Gawa ng mga MBS ng SMPS, Most Behaved Students. Madami sila pero babanggit lang ako ng ilan. Legendry dati ang kwento ni Gerry F. (3rd District) na pumapasok sa school ng nakapaa. Tinanong siya ni Mrs. Medina kung bakit nakapaa, kasi daw ay magsusuga pa siya ng kalabaw. Pinauwi siya ng bahay. Halos kasabayan ko nun si Salem L. na “Golem” ang tawag namin (gitnang bayan). Malaking tao si Salem, may kaitiman at kulot ang buhok. Sisiga-siga sya nuon pero para sa nakakakilala talaga sa kanya, alam nilang soft and cuddly siya inside hehe… Normal na sa mga taga SMPS ang mabalitaang nagsilab siya ng trash can sa loob ng room. At dahil nagdadala ng kasiyahan si Salem, umulit siya ng isang taon. Bumagsak, na kulto-finish. Hind rin papahuli ang mga tagabaryo gaya ni James D.S. (Punta) na mahilig umihi sa flower vase ng mga teachers na nakapatong sa desk nila sa harap. May mga blackboard sa mga classrooms, yung pa-oblong na may space o patungan sa ibabaw at hindi rin ito pinalampas ng mga MBH. Ayon sa urban legend, isang araw habang papasok ng classroom ang teacher, nakita nyang nakaupo sa ibabaw ng blackboard si Patrick V (gitnang bayan). Bakit? Wala lang, trip lang niya. Isang beses din na napagalitan ni Mrs. Medina si Patrick, hinamon daw niya ng away si Mrs. Medina. May tatalo pa ba dun? Meron pa, ang mga kumbento boys gaya nila Edison V. (Dalig), Raul D. (gitnang bayan) at mga kasamahan nito na laging iniinom ang alak na ginagamit ng pari sa pagmimisa. Ostya ang pulutan nila. Pero sa totoo lang, hindi kumpleto ang SMPS kung wala ang mga MBH. Isa sila sa mga nagpasaya ng ating high school life. At kahit pa ganun sila nuon, madami rin sa kanila ang guminhawa ang buhay dahil sa kanilang kakayahan.

CAT/COCC - May Citizen’s Army Training o CAT kami nuong 4th year. Si Mr. Ramilo ang humahawak sa amin nuon na pinalitan ni Mr. Casamplong, Mr. Masilang at si Mr. Eldie Gonzales na ata ngayon. Ang nahirang na Corp Commander ang may hawak sa buong CAT tuwing training ng Sabado. Ang Major S1 ang may hawak ng mga 4th year Privates, isa na ako dun. Ang Major S3 naman ang may hawak sa mga 3rd year na kumukuha ng COCC o Cadet Officers’ Candidate Course na nagaganap tuwing Biyernes ng hapon subalit kasama din sila sa Saturday training. Kailangan mong maging matalas ang pag-isip kapag CO ka, mas tuso pa sa matutusong matsing na mga officers. Halimbawa, papano mo daw susukatin ang flag pole gamit ang isang toothpick? Ang corny-ng solusyon na hindi naman nakakatawa: sukatin mo daw ang anino ng flagpole (nyeeee…) Kapag nautusan ka namang magdala ng manok para sa officer sa susunod na training, tanga ka kapag nagdala ka ng tunay na manok. Pwede naman kasing itlog lang ng manok ang dalin dahil sa reasoning ng mga officers eh manok na iyon. Malas mo kapag nagdala ka ng drawing ng manok o Knorr Chicken cubes dahil ipapakain lang iyon sa iyo. Iba naman ang trip ni Marvin G. (Dalig) nung officer sya. Magpu-pull out siya ng isang CO at pipilitin nitong sagutin siya para maging syota niya. Kung di papayag ang CO, magda-duck-walk ang CO sa quadrangle. Lahat ng na pull-out, nag-duck walk.

May tatlong school happenings ang tunay na inaabangan ng mga taga SMPS.

JS Prom - Isa na ang JS (Junior-Senior) Prom. Dito kasi magkakasama ang mga juniors at seniors sa isang sayawan na nagaganap sa school grounds. At para sa mga tinedyer, wala ng tatalo pa sa makasayaw mo ang crush mo. Totoo, madaming magagandang tagabayan pero d rin naman magpapatalo ang mga tagabaryo sa pagandahan. Ang mga naaalala ko talaga ay sila Christina Miranda (Palay-palay) na mapula ang lips, kulot-kulot ang buhok at hindi papahuli sa pagandahan. Andiyan din sila Natividad, Lorena at Lilibeth Estrella ng Bayugo at naaalala ko pa, crush na crush ng pinsan ko si Arnie Reno (Punta). Pero hindi uso sa SMPS yung pupunta kang dapat eh may date sa Prom gaya sa Tate. Pwede kang magpuntang mag-isa, pero nakakahiya naman ata yun kaya karaniwan ay sabay-sabay ang barkada. Sa gabing ito tunay mong magagawang magpa-cute sa crush mo. Pormahan na talaga.

Foundation Week - Habang papalapit na ang September 29, Foundation Week ang inaabangan. Ito ata ang biggest event of the year. Madaming nagaganap kapag Foundation Week, kasama na dito ang mga indoor at outdoor sports fest. Bagama’t masaya ang sports fest, ang mga booths ang crowd favorite. Isa na dito ang request booth kung saan sa halagang piso, pwede kang mag request sa mobile ng kantang gusto mong patugtugin. Hindi lang kanta dahil may kasama pa itong dedication mula sa nag-request para sa pinag-dedicate-an. Syempre, ima-mike ang dedication sa buong school. Favorite nuon ang Groovy Kind Of Love. Meron ding blind date booth kung saan kakausapin mo ang namamahala ng booth para hanapin ang crush mo at mag-“blind date” kayo sa isang room. Hindi ka pwedeng tumanggi kapag hinila ka na ng organizers. Karaniwan ay mga barkada mo ang magse-set up ng blind date para sa alam nilang crush mo. Kung hindi lang date ang gusto, meron ding marriage booth na ganun din ang set-up gaya ng blind date pero this time, may tumatayong “priest” na magkakasal sa dalawang biktima. Tatanungin din sila ng “pari” ng mga tanong para mapaamin kung may mga natatagong pagtitingan man ang dalawa. Hindi masaya ang isang kaganapan kung walang sayawan. May sayawan din syempre sa foundation, acquaintance party. Lahat ng kaganapan o kasiyahan, SOP na ang magkaroon ng sayawan.

Graduation - Ang pangatlong event ng taon na hinihintay ay ang graduation ng mga 4th year. Nuong wala pang stage, sa loob ng simbahan ginagawa ang graduation. Oo, bittersweet ang graduation dahil sa wakas ay tapos ka na ng high school pero nakakalungkot pa rin dahil matatapos na ang sinasabi ng ilan na pinakamasayang parte ng buhay ng isang tao, ang kanyang high school life.

Magtataka ang magbabasa nito kung bakit tungkol sa school ang topic pero wala akong binanggit about the school’s academics. Ito’y sa aking palagay na kung taga Jalajala ka, alam mong di rin papahuli ang SMPS pagdating sa academics dahil maraming alumni ng SMPS ang maganda ang buhay ngayon at maayos ang career. Kaya habang kinakanta ni Ate Shawee ang hit song niya, kakantahin ko muna ang alma mater song ng SMPS…

“SMPS beloved alma mater, our hope to see the light and thru and thru…”

Errr--- ganun ata yun. Nakalimutan ko na hehe…

jalajala on a tricycle

Para sa mga taga Jalajala na matagal ng di nakakauwi sa atin, saglit na silip sa bayan natin.

smile before you open

(sulat padala ng Simple Hearts, mga taga Jalajala)

July 13, 1991

Dear Pinky,

Alam mo ba na meron na naman akong isyu sa iyo. Pero bago ang lahat kumusta ka na riyan sana naman sumulat ka sa akin. Alam mo ba Pinky noon nagpatatak si Beth kay Konse ng T-shirt nagkita na naman kami ni Konsehal. At alam mo ba Pinky noon Sabado pumunta na si Konsehal sa tindahan at nagkwentuhan sila. Ako naman naggagawa ng assignment ko. Hindi ko alam na nandoon pala si Konsehal. Tinawag ako ni Beth. Sabi niya nadoon daw si Konsehal. Nang nasa loob na ako ng tindahan nagparinig si Beth “sabi niya” ano ba Carol Sabado pa lang naggagawa ka na ng assignment. Sabi ko naman iba na ang maaga. Sumabat si Konsehal sabi niya gusto yatang maging abogada ni Carol sabi ni Konsehal. Sa isip-isip ko parang iniinis nya ko. Kaya ang sabi ko wala kang pakialam sa kin. Tapos pumasok na ako. Biglang dumating si Hermie nanghihiram ng aklat, sabi ni Hermie wala daw syang assignment sa Math. Pumunta ako sa tindahan nakita ko na kausap si Konsehal at tinitingnan ni Konsehal ang notebook ni Hermie. Sabi ko ke Hermie bakit nya ako tinatawag sabi ni Hermie pasasagutan daw nya ang assignment nya sa akin sabi ko hayan sasagutan na ni Konsehal alam naman nya iyan dahil matalino yan sabi ko. Tapos sinagutan ni Konsehal ang assignment ni Hermie. Pagkatapos sagutan ni Konsehal ipinakita sa akin ni Hermie ay kaharap ko si Konsehal sabi ko mali sagot ni Konsehal. Sabi ni Konsehal pano daw magiging mali. Ipinaliwanag ko sa kanya, Iyon lang parang napahiya sa kin si Konsehal sabi nya sa akin alam mo pala bakit hindi ikaw ang nagsagot. Sabi ko naman paano ko sasagutan e sinasagutan mo na nga. Sabi ni Konsehal e ikaw pala ang magaling dapat ikaw ang nagsagot. Sabi ko naman ay tanga ka pala ang sabi mo sasagutan mo na alangan naman kunin ko sa iyo samantlang sinasagutan mo na sabi ko. Sumagot si Hermie sabi nya Aba ng dahil lang dyan mag aaway pa kayo. Sabi ko naman, ay paano ang hirap kausap ni Konsehal, marunong pa sa nakakaalam sa kanya sabi ko tapos pumasok na ako tapos na ako sa paggawa ng assignment . Kami ni Beth ang tumao sa tindahan. Tapos kinakausap ni Beth si Konsehal. Sabi ni Konsehal sa kin kung kasing tanda daw kita sabi ko naman oo, sabi ko ikaw ang pinakamatalik kong kaibigan tapos itinanung pa kung anung year na ni Grace sabi ko 1st year. Sabi nya kung sino daw ang pinakamatalino sa atin magkakaibigan sabi ko lahat matalino. Tapos natulog na ako.

Kinabukasan nagpunta kami kay konsehal para magpatatak ng T-shirt ni Beth. Nailaglag ko sa may laman na tubig na timba pero dinala pa rin naming ni Beth. Sabi ni Konsehal ano daw ang ilalagay don sumagot ako PEHM sabi nya ikaw ba ang kinakausap ko? Parang napahiya ako. Nainis ako ke Konse. Sabi nya bakit daw basa. Sabi ko ay di tatakan mo ng basa sabi ni Konsehal bakit hindi ikaw ang magtatak. Sabi ko nman kung marunong lang nga ba akong magtatak ay di sana ako na lang ang nagtatak. O e hindi ka pala marunong bat ka nakikialam. Sa inis ko lumabas na ako.

Nung Lunes na ng hapon kinuha na namin. Ang nakita ko ang tatak lang ay PEHM walang tuldok sa bawat letra sabi ko sa kanya sabi nya para daw bata. Sabi ko naman paano magiging bata ay kaya nga PEHM dahil Physical Educ. Health and Music. Sabi ko sa kanya tanga sya, tapos nang kinuha ulit namin kinabukasan ng hapon ang Tshirt ay dala ko slum note ko noong hapon iyon. Sabi ko kukunin ko na ang Tshirt dahil hindi ko kasama si Beth si Lorilyn kasama ko tapos sabi ko ke Konsehal kukunin ko ang Tshirt tapos nalibang ako kasi pinaghintay kami. Hindi ko alam na pinapabasa pala ni Lorilyn ang slum note ko. Nakita ko nainis ako kinuha ko ke Konsehal sabi niya binabasa ko ng kinuha ko sabi nya sa akin bastos daw ako sabi ko mas bastos ka wala kang pahintulot para basahin ang slum note ko. sabi niya masama bang makita ang iyong crush dahil puro 6-6 walang iba kundi ako. Sa inis ko namura ko tuloy siya sabi nya alam mo Carol, pinagbibigyan lang kita sa mga sinasabi mo sa akin. Bakit kontrang-kontra ka sa kin ha Carol? Alam mo na iyon sabi ko sa kanya. Tapos umalis na ako sa inis at galit ko.

Tapos ng Miyerkules ng Hapon nagpatatak ako sa kanya. Sabi nya ano daw ilalagay sabi ko logo ng S.M.P.S. sabi nya kailan ko daw kukunin sabi ko sa Huwebes dahil gagamitin namin. Sabi nya masyado raw ako maraming Tshirt na Hanes.

Ng sumapit ang araw ng Huwebes kinuha ko na paglabas namin ng tanghali kasama ko si Hermie. Tapos nakasalubong namin sya. Tinawag namin sya ang sabi nya Yes Carol? Sabi ko kukunin ko na ang Tshirt ko. Sabi nya pagpasok na daw namin ng tanghali. Nang pumasok kami ng tanghali, ako at si Hermie at si Lorilyn ang magkakasama papunta dun kina Konsehal. Nang pumunta kami doon sabi nya hindi pa raw tatak pero pinaghintay nya kami ng 20 minutes sa kanilang bahay. Nagkwentuhan si Hermie, Lorilyn at Konsehal . Samantalang ako nakaupo lang walang kibo ako kasi kagalit ko si Konsehal kaya hindi ko sya kinakausap. Sabi ni Hermie, Konsehal tingnan mo si Carol ayaw makipag usap sa atin sabi ni Hermie. Sabi ni Konsehal kasi galit sa akin si Carol. Ang ginawa ni Lorilyn at Hernie pinagbati kami ni Konsehal. Sabi ni Konsehal libre na lang daw. Sabi ko naman nakakahiya sayo kaya binayaran ko nang papaalis na kami ng isara na nya ang pinto naipit ako napasigaw ako. Sabi ni Konsehal sorry daw napaiyak ako sa sakit ang ginawa ni Konsehal nilagyan niya ng gamut na pula. Tawa ng tawa si Lorilyn at Hermie sabi ko okay Konsehal sinasadya yata niya ang pagkaipit sa kin. Sabi nya sorry daw lalo akong nagalit ke Konse.

Alam mo Pinky pagkatapos mong basahin ito marahil hindi ka maniniwala pero alalahanin mo magsasayang pa ba ako ng oras at tinta kung hindi ito totoo. Pinky kung naniniwala ka sagutin mo ito. Kung hindi ka naniniwala bahala ka. Sana sagutin mo ang sulat ko.

I repeat please answer my letter.

I love you very much.

Love,
Your Friend Carol

PS
Pinky babatiin ko na ba si Konsehal? Sana sagutin mo ha?

shout-out to cye

We'll be praying for you Cye. Happy birthday.

i'm coming home

(sinulat ni ANGKLA, isang taga Jalajala)

Ay salamat pauwi na rin! Meron pa bang mas masarap na pakiramdam sa mga pagkakataon na pauwi tayo sa ating home sweet home na JJ. Sabi nga ng iba eh "where my heart is" naks! Kung saan-saan man tayo galing; sa Maynila, sa malayong lalawigan, o sa karatig na bayan , ano man ang dahilan ng ating pag uwi, mga galing sa trabaho, sembreak ng estudyante, o mga nagbabakasyon lang, wala pa ring sasarap sa pakiramdam pag uuwi na sa ating bayan.

Mula sa kung saan man tayo nanggaling, ang malimit na lugar kung saan marami sa mga tiga Jalajala ay dumadaan ay sa lugar na tinatawag namin Crossing. Dito mo na simulang maaamoy ang Jalajala. Nang mga panahon na hindi nalilipat ang terminal madalas akong bumili ng pasalubong sa katabing tindahan nito ng mga tinapay, pero nalipat na to sa malapit sa palengke ng EDSA Central. Minsan ay may makikita ka nang mga tiga Jalajala dito na pauwi na rin at kung inabot ka naman dito ng bandang hapon ay makakasakay ka na ng diretso na ng JJ, yung mga jeep na tiga atin ang may ari, pero karamihan sa madalas na pagkakataon ay sa biyaheng Tanay ka makakasakay sa bus (San Ildefonso pa dati, naging RRCG at EMBC pero ngayon ay wala na yatang bus) o sa jeep na kadalasan ay LGS Motors na mabilis magpatakbo at malakas ang sounds "patok!" at yun mga may kaya ay fx naman. Pag paalis na ng Crossing, simulang mo ang tulog dahil sa mahaba-haba din biyahe, na kung saan dadaan sa Rosario, Cainta (sa Cainta Junction ay may sakayan din ng Tanay ) Taytay, Antipolo na zigzag na nakakahilo pag di ka sanay, pero maganda ang view lalo na sa tapat ng Sampaguita Resort, dito mo rin unang matatanaw ang Jalajala pag nakita mo ang usok ng dalawang tower ng Kephilco sa Malaya katabi ng JJ yun hehe, pag katapos ng Antipolo ay Teresa, Sagbat sa Morong, yun yung kanto pagliko (dito madalas yun nagbabayad ng pamasahe). Habang lumalapit ay parang lalong tumatagal ang paghihintay na makauwi.

Paglampas mo ng Baras eh makakarating ka na sa bayan ng Tanay, ang bayan lagi kong binanggit kapag hindi alam ang Jalajala, "malapit yun sa tanay". Dati sa plaza pa ang terminal ng Jalajala ngayon ay sa bagong palengke na. Exited na syempre less than 1 hour na lang ang biyahe ay makakauwi na rin, pero bago sumakay ng jeep papuntang JJ bili muna maiinom sa mga vendors o kaya'y maglulugaw muna. Kung sa barrio ng Jalajala ay iba ang sasakyan mo sa mga tiga bayan, may biyaheng Bagumbong at Punta at syempre may Jalajala bayan din naman. Pag sakay ng jeep sa malamang ay may kakilala ka na na makikikita dahil maliit lang naman ang bayan ng Jalajala, halos lahat eh mag kakakilala kahit hindi man sa pangalan eh sa mukha. Minsan kung sinuswerte ka at kakilala mo yun driver ay malilibre ka pero syempre nagbabayad pa rin kakahiya naman. Kaya lang minsan eh pag natapat na wala kang pamasahe tapos may kakilala ka sa jeep tapos chickababes pa eh, syempre dyahe hindi mo man laman malibre, kaya kahit hindi inaantok dahil sabik ka nang makauwi ay makakatulog ka, (para di obvious hehe), any way pag alis ng Tanay dadaan nyo ang Pililla, Quisao na kung saan noon araw ay dito nag swiswiming ang mga taga JJ nung wala pang Villa Lorenza na nasa Pililla naman, tapos dadaan ka na ng Malaya yes! Dito yun tower ng Kephilco, "power plant baga". Paglampas mo ng Malaya, at last! boundary na ng JJ, yun nasa picture, maamoy mo na yun amoy ng palay, mabango kumpara sa hangin ng polluted Manila. Matatanaw mo na sa bandang kanan yun Laguna lake tapos sa kaliwa yun Himalayas este bundok ng Jalajala. Pag natyempo ka ng uwi ng sunset ay mamamangha ka sa ganda ng tanawin na hindi napapansin ng iba. At pag katapos ng halos na 2 oras na biyahe ay makakarating ka na rin sa ating pinakamamahal na bayan. Kung tiga Mapacla ka ay bababa ka na sa tapat ng bahay nina Mrs. Pagaspas, kung sa Dunggot naman ay sa DFA o sa dating Kadiwa, o pwede rin sa tapat ng elementary makakasabay ang mga tiga G. Sena. May bumababa di sa tindahan ng Mina Gracia papuntang Paalaman. May bababa rin sa Ding, sa simbahan, sa munisipyo, sa kanto ng Mameng Trampe, at tatlong kanto tapos paliko na sa 243 grocery an malapit sa parlor ni Tita Brend ay bababa na yun mga tiga 3rd district at Dalig. Kahit saan pa man tayo bumababa eh iba pa rin ang pakiramdam ng nakauwi ka na sa iyong sariling bayan,

Home sweet home!

Ok kitakits na lang dyan! Excited na ko umuwi ulit!

tae ng kalabaw, galon at si mr. ramirez

Mayroon ng mga montessory at private elementary schools ngayon sa bayan at sa mga karatig na lugar natin. Pero kapag may naanakan na ako, sa Jalajala Elementary School (JES) ko pa rin pag-aaralin ang hinayupak, hindi dahil sa hindi ko siya mahal, hindi dahil sa wala akong pampaaral sa mamahaling montessory schools, kundi dahil masayang mag-aral sa public school. My child will go thru his childhood only once and for me, the best place for him to enjoy that and learn his ABCs as well, is by studying in the school I went to when I, too, was a child. You see, we always want to give our children what we didn’t had when we were kids but most of the time, we tend to forget to give them what we had and what we enjoyed when we were kids. In my case, a happy childhood.

(Tagalog na ulit, dumudugo ilong ko sa pag-iingles) Kaya nga para sa akin, gusto kong maranasan ng magiging anak ko ang naranasan ko sa JES nuon. Maraming masasayang pangyayari nung elementary, isa na rito ang karanasan sa tae ng kalabaw, galon at si Mr. Ramirez. Natatandaan ko kasi nung naging under kami kay Mr. Ramirez kung saan tinuraan kami ng agriculture. Isa sa mga projects namin nun kay Mr. Ramirez ay ang pagdadala ng isang sakong tuyong tae ng kalabaw. Isang mag-aaral, isang sako. Ang isang section ay binubuo ng more or less 50 students. Ang grade 5 nuon ay may tatlong sections, so 50 times 3 ay… ay… teka… ay, agriculture nga pala ang tinuturo sa amin nun at hindi math kaya di ko na ico-compute. Basta marami siyang sako kaya natural, mauubos ang supply ng tuyong tae ng kalabaw sa bukid sa laki ng demand. Ang solusyon? Kahit semi-tuyo ay kinukuha na namin. Oo, mabaho siya. As in.

Para saan ang tuyong poopoo ng kalabaw? Para gawing pataba o fertilizer para sa tinanim naming gulay sa school grounds. May kanya-kanya kaming plot o pagtatamnan ng gulay, na ang naatas sa aming itanim ay sibuyas. Pagkatapos ang di kanaisnais sa ilong na project, masaya na ang gumawa ng plot, para ka lang naglalaro sa lupa. Madali ding itanim ang sibuyas. Ang mahirap ay ang pag-aalaga nito, partikular ang pagdidilig. Iisa kasi ang pinag-iigiban nun ng tubig, isang poso malapit sa flag pole. At dahil dinidilig ang mga tanim sa hapon bago mag-Bayang Magiliw at mag-uwian, kailangang madiligan mo na agad ang mga tanim mo para makauwi ng maaga at makapaglaro pa.

Total Chaos. Yan ang matatawag mo sa eksena ng pag-iigib. Dahil mga bata pa, hindi pa alam ang tamang pagpila kapag ganun ang sitwasyon. Survival of the fittest, the biggest rule the world. “The biggest” in terms of laki at lakas ng katawan dahil tulakan talaga sa paligid ng poso. “The biggest” din ng butas ng dalang galon, yun bang galon ng langis na nabibili sa mga gas stations na karaniwan ay kulay pula o dilaw. Kailangan mong alisin ang bilog na butas ng galon at palakihin ito upang maisalpak sa nilalabasan ng tubig sa poso dahil kahit ikaw na ang maswerteng nakasahod sa poso, kung mapwe-pwersang matanggal ang galon mo sa pagkakasahod ay gagawin ng mga sanggano. Kaming mga small mammals in the land of the dinosaurs ay kuntento nang sumahod ng tubig na umaapaw galing sa mga galon na nakasalpak na sa poso. Bagama’t mabagal, nakakadilig na rin naman kami. Nang nagsisilakihan na ang mga sibuyas namin, eksato namang magbabakasyon na yun. Pagdating ng pasukan ng grade 6, wala na ang mga sibuyas namin, meron ng umani. Okay lang sa amin yun dahil nabigyan naman kami ng grade dun at pagkatapos ng sibuyas, pechay naman ang itatanim daw namin.

Ayos, another round of poopoo hunting at balyahan sa poso. Maaaring may magsabi na anong masaya sa parang traumatic na experience na yun? Well, ang masasabi ko lang ay mararanasan ba yun ng mga mag-aaral sa montessory? In the face of tough challenges, characters are developed. Great men are known by the great feat they’ve hurdled and we can’t continue to shield our children from the tough world they have to face as soon as they step out of our home’s doors…

Madami pa sana akong sasabihin sa ingles pero nauubusan na ata ako nyaaaaahhhhh!!! Hindi kasi ako sa montessory nag-aral…

when i met you on that boulevard

Kung may magtatanong sa ‘yo kung saan ang boulevard sa Jalajala nung 80’s, na kung di mo ito maituturo ay lalapirutin at kukuhanin ang iyong puri, masasagot mo ba ang tanong? Malamang ay hindi. Kung si Dennis Trillo ang magtatanong, nanaisin mo bang masagot ang tanong? Malamang ay hindi rin.

Anyway, oo, may tinatawag na boulevard nuon sa bayan, ayon sa isang tutubing nagbulong sa akin. Nawala lamang ito nuong late 80’s kasabay ng paglipas ng Bagets at ng acid-washed jeans. Nuong mga panahong iyon, ayon sa tutubi, ang stretch na ito ng tinatawag na boulevard ang pinakabagong daan sa bayan, na yari sa aspalto. Bagama’t bagong gawa iyon, wala halos dumadaan duong sasakyan dahil hindi naman talaga iyon daanan. Ito marahil ang dahilan kaya maraming kabataan, yun bang nasa stage na nagliligawan, ang laging nagpupunta ng boulevard lalo na kapag hapon. Mahangin kasi dun, hangin na nanggagaling sa bukid at may mga malalaking puno ng mangga sa dulo ng boulevard. Walang masyadong tao at bahayan pa nun sa lugar na yun kaya walang matatandang makakakita at makikialam (read: ichi-chismis) habang ninanamnam nila ang pagkakilig nila sa isa’t isa. Paborito ding puntahan iyon ng mga taga Maynilang nagbabakasyon sa Jalajala, yung mga tipong sabik sa bukid at view ng bundok. At dahil mga taga Maynila, syempre, may mga taga Jalajala na nagpapa-cute sa mga iyon kaya mapapadaan din sa boulevard para maka-jerk. Isipin na lamang natin kung ilang pag-iibigan ang nabuo at nasira sa boulevard.

E saan nga ang boulevard? Ito ay ang stretch ng daan sa National Highway ngayon na mula sa may unahan ng barangay hall ng Second District hanggang sa kanto ng M. dela Vega St. Nuon kasi ay wala pa ang highway, kung gusto mong magpunta ng baryo ay sa Dalig ka dadaan. Papasok ka pa ng bayan dahil ang highway nuon ay bukiran pa. Nuong dumating ang mga hapon (Japan International Cooperation Agency o ang JICA) nung late 80’s - early 90’s, inayos nila ang highway natin hanggang sa Brgy. Bagumbong. Sinemento na ang aspaltong boulevard at diniretso ang daan sa bukid para kumunekta sa dulo ng Dalig. Bagama’t malaking tulong ang JICA dahil naayos ang daan at nagkaroon ng irigasyon ang mga magsasaka, nawala naman ang boulevard na para sa isang umiibig na kabataan, mas mahalaga pa iyon sa kahit na anong pag-unlad. Ano nga namang maitutulong ng isang highway sa pusong umiiyak at naghahanap ng kalinga? Naks, hehehe…

Nai-imagine ko na ang isang binata na na nakatayo sa boulevard habang hinuhukay iyon, kumakanta ng “Never knew that it would go so far / When you left me on that boulevard / Come again you would release my pain / And we could be lovers again” habang nakatingin sa kawalan, may guhit ang nuo’t mapait ang ngiti.

nagtatanong lang naman

Isulat ang pangalan at baytang. Basahing mabuti ang mga tanong at sundin ang nakasaad. A. History - Kilala natin si J.P. Rizal bilang national hero natin (street sa harap ng 243), A. Bonifacio na atapang a tao (street na tinutumbok ang munisipyo) at E. Rodriguez Sr. na “Amang” ng probinsya ng Rizal, naging gobernador natin at senador (street nila Jeff Berin ng Mazhecks). Maliban sa pangalan ng mga kalsada sa bayan na unang nabanggit, kilalanin ang mga sumusunod: 1.) Sino si I. Pascual (street palabas ng bayan)? 2.) Sino si M. Bellin Jr. (street papuntang lower Mapacla, gilid ng elementary)? 3.) Sino si P. Tores (street sa likod ng SMPS)? 4.) Sino si C. Villaran (street sa harap ng munisipyo)? 5.) Sino si S. Perez (street ng bahay ni Vice Mayor Pedro Belleza)? 6.) Sino si M. Dela Vega (street nila Odok)? 7.) Sino si G. Borja (street ng panaderya ng mga Ibasan)? Isulat sa sampung pangungusap ang kahalagahan na makilala ang mga taong nabanggit. Kainin ang papel sa tatlong nguyaan kung walang maisagot. B. Geography – isulat sa salitang Latin ang sagot sa mga sumusunod: 1) Anong pangalan ng street sa kanto ng bahay ni dating mayor Jolet Delos Santos, J.P. Rizal St. at ano? 2.) Anong pangalan ng street sa harap ng dating Human Settlement kung saan marami ang nabuntis, isa na si…? C. Enumeration – bilugan ang tamang sagot: 1.) Ano ang sinipsip sa Brgy. Sipsipin kaya natawag na ganun ang lugar na iyon? a. shabu b. sabaw ng buko c. uhog sa ilong ng bata d. wala dito 2.) Sino ng unang nagpunta sa Brgy. Punta? a. hindi ako b. hindi siya c. hindi sila d. hindi kami 3.) Bakit nagpaalam ang Brgy. Paalaman? a. masyado kasi silang malayo sa bayan b. mas gusto nilang mapalapit sa bundok ng susong dalaga c. mas maganda kasi magpaalam sa lugar na iyon para di agad matunton ng pamilya ng babaeng nabuntis na tinakbuhan dahil nilasing lang si lalaki kaya pinatulan yung babae. At eto pa, alam nyo bang si ano pala ay blah-blah-blah… d. ewan ko 4.) Kung wala ng puwang sa Sitio Puang, matatawag pa rin ba sila sa pangalang iyon? a. oo b. hindi na c. di ko alam kasi di ako taga Puang d. who cares?!!! 5.) Kaano-ano ng Maria ang Jesus? a. mag-ina sila b. hindi ko sila kilala c. katulong ng Jesus Cubilla sa pagbabantay ng tindahan nila sa may 3rd district ang Maria d. hindi ako natawa sa joke D. Essay Writing Isulat kung sino ang crush mong “crush ng bayan” at bakit hindi mo siya nakatuluyan? Isulat din kung paano mo siya pinagpapantasyahan sa gabi hanggang ngayon. Wag na akong isali sa pagpipilian, give chance to others.

tuli or not tuli

Ayon kay direk Auraeus Solito, may bago na pala siyang pelikula na naimbitahan ulit sa prestihiyosong Sundance Film Fest sa Utah, Isteyts ngayong 2007. Ang una niyang pelikula na nakasali din sa Sundance nung nakaraang taon, “Ang Pagdadalaga Ni Maximo Oliveros” ay nagwagi ng 14 na international awards. Ang title ng second film niya ay “Tuli” na pinagbibidahan nila Desiree Del Valle, Carlo Aquino, yummy Vanna Garcia at ni idol Bembol Roco. Nag-shooting sila, saan pa, kundi sa Jalajala.

Naalala ko tuloy nung tinulian ako. Hindi sa doktor kundi sa pukpok. Hindi sa pokpok (belyas, prosti, callgirl o kalapating mababa ang lipad) kundi kay Ka Boning, gamit ang isang matalas na labaha, tuka-tuka at pamukpok na gawa sa puno ng bayabas.

Nagaganap ang madugong tagpo tuwing Mahal Na Araw sa may Dalig, Brgy. Third District. Malaki ang utang na loob ng maraming lalaking taga Jalajala (at babaeng naging BF o asawa ng mga lalaking iyon) kay Ka Boning. Hindi siya nagpapabayad ng pera maliban na lamang sa ibang gustong magbigay ng kaha ng sigarilyo. Naging parang panata na kasi niya iyon tuwing Mahal Na Araw. Maraming “pasyente” si Ka Boning sa nakatakdang araw, na ang edad ay naglalaro sa 10 hanggang 12 taon. May isang nagpatuli ng disinuebe na siya pero hindi ako yun, pramis… (tinititigan sa mata)… (lingon sa kaliwa)… (lingon sa kanan)… (tinitigan ulit sa mata, hinihimas ang baba)… Hindi nga ako yun, aba bangkulit!

Nagtanung-tanong ako kung ano talaga ang tunay na pangalan ni Ka Boning subalit sa bawat pagtatanong ko, tinatanong din ako ng “bakit, magpapatuli ka ba? / di ka pa ba tuli?” sabay tawa, kaya di ko na tinuloy ang pagtatanong (pakers). Bago kami sumalang sa “operating table”, kailangan muna naming magbabad sa tubig upang lumambot ang sobrang balat sa aming mga etits at syempre, for hygienic purposes, upang malinis at mawala ang natitirang dumi sa loob ng balat sa ari. Bagama’t lahat kami ay halos umurong ang uten sa sobrang takot at kaba, alam naming kailangan naming lampasan ang ritwal na iyon.

Paano ang operating procedure?

Nakahanay kaming mga magpapatuli, nakahubo at may nguya-nguyang dahon ng bayabas na malalaman nyo mamaya ang purpose. Uupo ang tutulian sa damuhan at titingnan ni Ka Boning kung pwede na bang “operahan”. Malalaman niya iyon kung di na nakakapit pa ang balat sa mismong ulo ng titi o ang tinatawag na “tagpos na”. Kung nakakapit pa, hindi ka pa pwedeng tulian, goodluck next year ka na lang. Isang taon pa ang pagdurusahan mong matuksong supot. Okay lang namang umiyak kasi di ka pa tuli, di ka pa tunay na lalaki sabi nga nila.

Kapag handa na ang lahat, ishu-shoot ni Ka Boning ang etits mo sa tuka-tuka, isang korteng baligtad na “L” na yari sa puno ng bayabas, na nakabaon ang isang dulo sa lupa. Sa kabilang dulo ay ang etits. Nasa loob ng etits ang dulong iyon ng tuka-tuka, ang balat ay nasa labas pero hindi sa butas ng ulo ng etits ha (mahabaging labaha, sana po ay nai-describe ko iyon ng mabuti). Ipapatong ni Ka Boning ang kanyang labaha sa bandang dulo ng balat ng etits, along its length, at itataas ang kanyang pamukpok…

Isa…

Dalawa…

POK!

”NYAAAAAAHHHHHHHHHHHH!!!!!!!!!!!!!!!!”

Pupukpukin ang labaha upang mahiwa ang balat at lumabas ang ulo. Yep, diretso na, wala ng anaesthesia pa. Kung hindi ka pa hinihimatay nun o hindi mo pa nalulunok ang nginunguyang dahon ng bayabas dahil sa nerbyos, ibubuga mo iyon sa nagdudugo mong puso este— ari pala. Pagkatapos nun ay babalutin na ang etits mo ng katsa o tela na dala mo na kung tawagin ay “baru-baruan”. Baru-baruan dahil parang maliit na baro o damit ng maliit ding uten. Ang tawag sa dala ko nuon ay “baro” na dahil hindi na iyon para sa maliit na… err--- wag na pala nating alamin kung bakit. Kailangan mong langgasin ang iyong etits araw-araw ng pinakuluang dahon ng bayabas, yung maligamgam lang, syempre ka naman. Ilang araw ka ding nakasuot ng maluwag na shorts at yung iba ay daster para wag masaling ang etits. Hindi rin dapat makita ng babae ang bagong tuli mong titi kung ayaw mo itong mangamatis. “Mangamatis” na ang ibig sabihin ay mamamaga at magmumukhang kamatis. Nangamatis ang akin.

Pagkatapos nun, nakalampas ka na sa isang rite of passage para sa mga batang lalaki. Ang kasunod na lamang ay kung paano ka makakatikim ng luto ng Diyos sa unang pagkakataon.

Pagkatapos din nun, hindi na rin ako pwedeng tuksuhing supot dahil marami akong testigo na natulian na ako. Kung di ka pa rin naniniwala, pakita ko pa sa ‘yo.

*****

pahabol : nakakalungkot isipin na sa aking pagtatanung-tanong, wala ng nagtutuli ngayon ng pukpok. Wala ng sumunod sa kanya nung magretiro sa pagtutuli si Ka Boning dahil sa kanyang katandaan. Sa doktor na nagpapatuli ang mga batang taga-Jalajala na kahit pa mas mabuti iyon at mas safe, nakakahinayang lamang na isang tradisyon ang nawala sa ating bayan na hindi man lang nabigyan ng nararapat na pagkilala. Sa pamamagitan nito, kasama ang mga kapwa ko lalaki na dumaan sa inyong labaha, nagpapasalamat kami sa inyo Ka Boning.